Пётр Куликовский
Пётр Григорьевич Куликовский (1910 елның 13 июне, Киев, Россия империясе — 2003 елның 4 ноябре, Мәскәү, Россия) — совет астрономы. Төп фәнни эшләр йолдыз астрономиясенә (алмаш, куш, үтә яңа йолдызлар) һәм астрономия тарихына карый.
| Пётр Куликовский | |
|---|---|
| Туган телдә исем | рус. Пётр Григо́рьевич Кулико́вский |
| Туган | 13 июнь 1910 Киев, Россия империясе |
| Үлгән | 4 ноябрь 2003 (93 яшь) Мәскәү, Россия |
| Күмү урыны | Митино зираты[d] |
| Ватандашлыгы |  СССР Россия |
| Әлма-матер | МДУ механика-математика факультеты[d] |
| Һөнәре | йолдызбелгеч |
| Эш бирүче | Мәскәү дәүләт университеты |
Тормыш юлы
үзгәртүПётр Куликовский Киевта 1910 елның 13 июнендә туган. Әтисе Григорий Григорьевич — хәрби табиб, борынгы поляк дворян нәселеннән, ССРБда космик медицинаны башлап җибәрүчеләрнең берсе. Әнисе — Жанна Николаевна, француз кызы, Беренче бөтендөнья сугышында шәфкать туташы, рәссам[1]. Мәскәү дәүләт университетына укырга кергәнче, ул М. М. Ипполитова-Иванов исемендәге Мәскәү музыка училищесын фортепиано классы буенча тәмамлый һәм гомер буе музыка белән шөгыльләнүен ташламый, хезмәттәшләре арасында яхшы пианист һәм талантлы композитор буларак хөрмәт казана. Моннан тыш, ул Аурупа телләрен дә яхшы белгән.
1930 нчы еллар уртасыннан студент чакларында Мәскәү дәүләт университетының Астрономия обсерваториясендә эшли башлый. 1938 елда МДУ механика-математика факультетын тәмамлый. Соңыннан П. К. Штернберг исемендәге Дәүләт астрономия институтының фәнни хезмәткәре була һәм анда пенсиягә чыкканчы ярты гасырдан артык эшли[2]. 1940 елдан ул Мәскәү университетында укыта.
Пётр Куликовский кометларны, галактик томаннарны өйрәнә, ә 1936 елның 19 июнендә ул субстрататат бортыннан 9500 метр биеклектә кояш тотылуын өйрәнә. Беренче совет йолдыз электрофотометрының авторы (В. Б. Никонов белән) (1936—1937). ССРБда фотоэлектрик алымнарны куллану пионерларының берсе. Беренчеләрдән булып үтә яңа йолдызларның статистикасын тикшерә башлый һәм 1930 еллар азагында аларның классификациясен бирә. 1940 елда Галактикада K-эффектын тикшерә, аерым алганда, B-йолдызлар буенча Скорпион—Центавр агымын раслый[3]. Бөек Ватан сугышы елларында Свердловскта Дәүләт астрономия институтынында вакыт хезмәтендә эшли, фронт һәм тыл кирәк-яракларын төгәл вакыт белән тәэмин итә. 1950—1951 елларда Б. В. Кукаркин белән берлектә цефеидның морфологик характеристикаларын һәм башка алмаш йолдызларның йолдызлы системаларда бүленү бәйләнешен ачыклый һәм өйрәнә, бу, беренче чиратта, Галактика структурасын һәм эволюциясен өйрәнү өчен юл ача. Куш йолдызларның орбит элементларын исәпләүнең классик методлары арасында Куликовский методы да бар.
1952 елдан башлап Халыкара астрономия берлегенең актив әгъзасы була, 26 нчы комиссиядә (алмаш йолдызлар) эшли һәм «Information Bulletin on Variable Stars» махсус халыкара журналын булдыру инициаторларының берсе була. Күп еллар дәвамында Пётр Куликовский астрономиянең инглиз тарихчысы Майкл Хоскин нәшер иткән «The Journal for the History of Astronomy» халыкара журналы редколлегиясендә хезмәттәшлек итә. М. В. Ломоносов һәм П. К. Штернберг турында китаплар, Н. Коперник, Я. Гевелий, С. Н. Блажко турында мәкаләләр, совет һәм чит ил обсерваторияләре (Абастуманида, борынгы кытай һәм башкалар) тарихы буенча күп мәкаләләр авторы.
1955 елда «Тарихи-астрономик тикшеренүләр» җыентыгы басыла, аның беренче 11 чыгарылышында (1955—1972) Куликовский җаваплы мөхәррир була. Куликовский исеме белән ССРБда астрономия тарихы буенча системалы тикшеренүләр барлыкка килү бәйле. Ул ССРБ ФА Астрономия советы астрономиясе тарихы буенча комиссия төзү инициаторы һәм күп еллар дәвамында аның алыштыргысыз җитәкчесе була. 1958—1964 елларда ул Халыкара астрономия берлегенең 41 нче номерлы «Астрономия тарихы» комиссиясе президенты була. Аның редакциясе астында 1962—1984 елларда Халыкара астрономия берлеге биреме буенча «Астрономия тарихыннан сайланган әдәбият библиографиясе» (төзүчесе — А. М. Горький исемендәге МДУның фәнни китапханәнең баш библиографы Н. Б. Лаврова) библиографик күрсәткечләр басыла. Пётр Куликовский РФА Бөтенроссия фәнни һәм техник мәгълүмат институтының «Астрономия» Рефератив журналы редколлегия әгъзасы була[4].
Куликовский — МДУ физик факультетының Астрономия бүлеге доценты, астрономия тарихы һәм йолдызлы астрономия буенча курслар, «Куш йолдызлар» махсус курсын укый, йолдызлы астрономия һәм астрометрия кафедрасы белән җитәкчелек итә (1977—1978). Куликовский — астрономия һәм астрономия тарихы буенча 150дән артык эш, шулай ук кайбер дәреслекләр авторы. Аның шулай ук берничә музыкаль пьесасы бар, алар арасында Американың иң зур астрономы Отто Людвиг Струве истәлегенә реквием бар. Пётр Куликовский исеме 2497 Kulikovskij (1977 PZ1) кече планетага бирелә.
1986 елда пенсиягә чыккач, ул өйдә китаплар һәм мәкаләләр өстендә эшләвен дәвам итә. 2003 елның 4 ноябрендә Мәскәүдә вафат була.
Басмалар
үзгәртү- Ломоносов — астроном и геофизик. — 2-е изд. 1961, 3-е изд. 1986.
- Павел Карлович Штернберг, 1865-1920. — 1-е изд. 1951?, 2-е изд. 1987?. — М.: Наука.
- Практические работы по звёздной астрономии (соавтор). — 1971.
- Астрономический календарь. Постоянная часть (соавтор). — 1973.
- Звёздная астрономия. Учебное пособие для вузов. — 1-е изд. 1978, 2-е изд. 1985. — М.: Наука.
- Справочник любителя астрономии. — 1-е изд. 1947, 2-е изд. 1949, 3-е изд. 1961, 4-е изд. 1971, 5-е изд. 2002. — Едиториал УРСС. — ISBN 5-8360-0303-3.
- Исследования по истории астрономии. В кн. «Развитие астрономии в СССР. 1917-1967». — М.: АН СССР, 1967.
- П. Г. Куликовский, В. Г. Селиханович. История астрономии и геодезии. — М.: АН СССР, 1968.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Персоналии Астрономической обсерватории Московского университета и ГАИШ
- ↑ Петр Григорьевич Куликовский
- ↑ Куликовский Петр Григорьевич
- ↑ Реферативный журнал // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Әдәбият
үзгәртү- Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.