Мишкә районы
Мишкә районы (чирм. Мишкан кундем) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Мишкә авылы.
1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән, Бөре кантонын үзгәртү юлы белән барлыкка килгән.
| Мишкә районы | |
| Байрак[d] | |
.svg) | .png) |
 | |
| Нигезләнү датасы | 20 август 1930 |
|---|---|
| Дәүләт |
 Россия |
| Башкала | Мишкә |
| Административ-территориаль берәмлек | Башкортстан |
| Халык саны | 22 601 (1 гыйнвар 2019)[1] |
| Административ бүленеше | Акбулатовский сельсовет[d], Баймурзинский сельсовет[d], Большесухоязовский сельсовет[d], Большешадинский сельсовет[d], Ирсаевский сельсовет[d], Кайрак авыл советы[d], Камеевский сельсовет[d], Мавлютовский сельсовет[d], Мишкинский сельсовет[d], Староарзаматовский сельсовет[d], Тынбаевский сельсовет[d], Урьядинский сельсовет[d] һәм Чураевский сельсовет[d] |
| Сәгать поясы | UTC+05:00 һәм YEKT[d] |
| Нәрсә белән чиктәш | Борай районы, Караидел районы, Балтач районы, Бөре районы һәм Благовещен районы |
| Мәйдан | 1689,11 км² |
| Почта индексы | 4523ХХ |
| Рәсми веб-сайт | mishkan.ru |
.svg) | |
| Җирле телефон коды | 34749 |
 | |
 Мишкә районы Викиҗыентыкта | |
Географик белешмә үзгәртү
Мишкә районы Башкортстанның төньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан. Борай, Балтач, Караидел, Бөре, Благовещен районнары белән чиктәш. Район аша Бөре елгасы агып ята. Район җиренең 33%ын урманнар алып тора.
| Як | район |
|---|---|
| Төньяк-көнбатыш | Борай районы |
| Төньяк | Балтач районы (Башкортстан) |
| Төньяк-көнчыгыш | Караидел районы |
| Көньяк-көнчыгыш | Благовещен районы |
| Көньяк-көнбатыш | Бөре районы |
Тарихи белешмә үзгәртү
Мишкә районына чирмешләр 1651 елда килеп урнаша башлаганнар. Әүвәл Изимари авылына нигез салалар, соңрак Бөребаш, Рәфәнде авыллары барлыкка килә.
Татар авыллары Яңакуыш 1688 елны, Өрьяды авылы 1650 елны барлыкка киләләр Руслар районга 1779 елда килеп урнашканнар, дип әйтелә тарихи язмаларда. Әүвәл Новотройск, Старонакаряково, Малонакаряково авыллары барлыкка килгән.[2]
Халкы үзгәртү
Район халкының күпчелеген көнчыгыш чирмешләры тәшкил итә. Чирмешләр биредә яшәүче халыкның 70 процент чамасын тєшкил итє. Сосновка, Кәмәй, Мишкә, Иске Арзамат, Олы Сухояз, Чурай, Байморза, Тынбай — райондагы иң зур мари авыллары. Халык саны буенча, татарлар (мишәрләр) районда икенче урында – 4200дән артык кеше исәпләнә. Алар күпләп Мишкә, Татарбай, Өръяды, Бабай, Субай, Янакыш, Иштыбай авылларында яшиләр. Шул ук вакытта Олы Шады, Кыйгазытамак һ.б. татар авыллары рәсми рәвештә башкортныкы булып санала. Кыйгазытамак – Шәехзадә Бабич нәселе чыккан авыл буларак билгеле.
Демография үзгәртү
| 1939[3][4] | 1959[5][4] | 1970[6][4] | 1979[7][4] | 1989[8][4] | 2002[9][4] | 2010[10] | 2017[11] | 1 гый 2018[12] | 1 гый 2019[1] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 48 838 | ↘38 139 | ↘37 256 | ↘32 710 | ↘28 603 | ↘27 099 | ↘25 318 | ↘23 419 | ↘23 136 | ↘22 601 |
Район халкының милли составы
| Милләт | Җанисәп 1970 | Җанисәп 1989 | Җанисәп 2002 | Җанисәп 2010[13] |
| чирмешләр | 19 137 / 70,62 % | 18 038 / 71,2 % | ||
| татарлар | 8 404 / 22,5 % | 5 298 / 18,5 % | 4 291 / 15,83 % | 4 027 / 16,0 % |
| руслар | 1 754 / 6,47 % | 1 788 / 7,1 % | ||
| башкортлар | 1 779 / 6,56 % | 1 995 / 5,3 % | 1 523 / 5,3 % | 1 230 / 4,9 % |
Танылган шәхесләр үзгәртү
- Яныш Ялкайн
- Гурий Эвайн
- Али Карнай
- Кирәй Мәргән
- Фатыйх Колбарисов
- Гази Заһитов
- Мәхмүт Актуганов
- Ревдар Садыйков
- Флорид Бүләков
- Шамил Хәмәдинуров
Гази Заһитов исемендәге тарих һәм туган якны өйрәнү йорт-музее Яңакышта 2007 елда ачылган иде. Аның директоры Галимҗан Бикбулатов, каһарман якташларының истәлеген мәңгеләштерү җәһәтеннән, Яңагош авылында һәм район үзәге Мишкәдә урамнарга Гази Заһитов исеме бирелүен әйтте. Район үзәгендә Гази Заһитовның барельеф-портреты куелды.[14]
Мәгариф үзгәртү
2010-11 уку елында район мәктәпләрендә 3564 бала укып йөргән. Шуларның 70,5% — чирмешләр, 13,4% — татарлар, 4,3% — башкортлар. Башкорт телендә 82 укучы белем алган (колачлау күләме – 51,27%). 7 мәктәптә 46 бала башкорт телен туган теле буларак укый. 7 мәктәптә 255 бала татар телендә белем алган (колачлау күләме 52%). Тагын 7 мәктәптә 170 бала татар телен туган тел буларак укыган. 36 мәктәптә 1706 бала мари телендә укыган (66%). Тагын 13 мәктәптә 708 укучы мари телен өйрәнгән. Чурай авылы мәктәбе мари гимназиясе статусын йөртә.
Бик кызыклы факт: районда 30 мари телен укытучы, 9 татар теле укытучысы һәм 35 башкорт теле укытучысы эшли.[15]
Матбугат үзгәртү
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
- ↑ http://omet-ufa.ru/zxcvq512.html(үле сылтама)
- ↑ СССР җанисәбе (1939)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
- ↑ СССР җанисәбе (1959)
- ↑ СССР җанисәбе (1970)
- ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
- ↑ СССР җанисәбе (1989)
- ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
- ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
- ↑ https://web.archive.org/web/20170731141731/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
- ↑ Башкортстан Республикасының муниципаль берәмлекләре буенча аерым милләтләр(үле сылтама)
- ↑ Башкортстанда татар батыры Гази Заһитовны искә алалар, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2012-06-06
- ↑ Мишкә район мәгариф бүлегенең ачык нотыгы(үле сылтама)