Кемлек (иҗтимагый фәннәр)

Психология һәм социология фәннәрендә, кешенең индивидуальлеген яки төркемгә караганын күрсәтү һәм аны билгеләү өчен кулланылган төшенчәне кемлек яки шәхси үзбилгеләнеш дип атыйлар.

Кемлек
Кайда өйрәнелә	иҗтимагый фәннәр
Способствовавшим фактором является	популяционная группа[d] һәм дөньяга караш[d]
Кемлек Викиҗыентыкта

Кеше төркемнәре эчендәге сәяси мәсьәләләр милли кемлек һәм мәдәни кемлек тирәсендә әйләнә. Төшенчә аеруча иҗтимагый психология (ингл.) соравы буларак үсеш ала.

Билгеләү

Кемлек аерым бер шәхеснең, яки аерым бер иҗтимагый категорияның яки төркемнең бар әгъзаларга хас булган үзенчәлек буларак билгеләнә ала. Кемлек белән идентификация арасында аеру мөмкин - беренчесе тамганы, икенчесе исә классификация процессын билгеләү өчен кулланыла. Ягъни кемлекне бер яктан мөнәссәбәт, икенче яктан контекстуаль булуын, идентификация актны исә процессуаль бер феномен икәнен билгеләү дөрес була.

Берәүнең кемлегенең формалашуы аның үзе өчен әһәммиятле дип күргән башкалар белән идентификацияләү (гадәттәгенчә ата-ана һәм тормыш тәҗрибәсендә очраган башка шәхесләр, төрле җәмгыяви төркемнәр белән ассоциатив бәйләү) аркылы урын ала. Болар үзенчәлекләре, кыйммәтләре һәм ышанычлары шәхес өчен кызык һәм уртаклашу теләнелгән дип күренгәндә (идеалистик идентификацияләү процессы) яхшылар, үзенчәлекләрен уртаклашу теләге булмаганда исә (үз-үзенең кемлеген тәэсирләреннән саклауга юнәлгән контр-идентификацияләү процессы) начарлар дип күренә алалар. .

Психологик кемлек шәхеснең үз-үзенең нинди икәнлеге турындагы 'менталь моделе' (ингл.) булган үзбилгеләү, үзбәяләү, һәм 'индивид булу' (ингл.) үзлекләренә бәйле. Нәтиҗәдә, Weinreich түбәндәге билгеләмәгә килә "Шәхеснең кемлеге үз-үзе турында йөрткән төрле фикерләрдән барлыкка килә. Бу берлектә шәхес үзе турында берәр мизгелдә йөрткән фикерләр, үткәндәге үзе турындагы фикерләре һәм үзенең киләчәктә нинди булачагына ашкынулар арасындагы дәвамлылыгын күрсәтә"; бу кемлек аспектларга билгеләмә бирергә мөмкинлек ача, ягъни: "Берәүнең этник кемлеген үз ата-бабалары турындагы йөрткән фикерләре белән этник милләтенә караган киләчәккә таба юнәлгән ашкынулары арасында дәвамлылыгын күрсәтүче үлчәнешләрдән торган үз-үзе турында йөрткән фикерләр бөтенлегенең өлеше" .

Кеше бер үк вакытта үзен аерым шәхес буларак һәм башка кешеләр, фикерләр һәм табигать белән мөнәсәбәтләрендә ничек күргәненә тәэсир итүче җенси кемлек (ингл.) үзенчәлеге психология фәне тарафыннан кемлекнең зур өлешен билгели тип әйтелә. Кемлекнең расага, дингә, этноска, һөнәргә һ.б. аспектлары нинди дер дәрәҗәдә яки аерым очракларда әһәммиятле була алалар . Когнитив психологиядә (ингл.), "кемлек" термины рефлексия (ингл.) һәм үз-үзен тану мөмкинлеген билгеләү өчен кулланыла. Калып:Harv.

Җәмгыяви психологиядә

Коллектив кемлек

Кешеләрнең күбесе үзләренең кемлек төркемнәре ярдәмендә төрле җәмәгатьләргә кергәнлектән позитив үзаңлау хисен сизә. Тикшеренүчеләр шулай ук кешеләрнең нигә дискриминацияләүдә катнашканнарын ачыкларга, ягъни нигә алар "үз төркемнәре" әгъзалары дип санаганнарны аутсайдерларга караганда өстен күрүләрен аңлату юлларын табырга торышканнар иде. Бу сорауларның икесе дә Ижтимагый кемлек юлы(ингл.) чикләрендә зур игътибарга лаек булды. Мәсәлән, иҗтимагый кемлек теориясы (ингл.) тирәсендәге хезмәтләрдә үз- ("без" төшенчәсе) һәм башкалар ("алар" төшенчәсе) арасында аерманың билгеләнү аркылы, кешеләрнең башкаларны ничек күргәнлегендә сизелерлек тәэсиргә китерә ала Калып:Harv.

Фәлсәфәдә кулланылышы

Шулай ук карагыз: en:Personal identity (philosophy) һәм en:Identity (philosophy).

Кемлекне фәлсәфәчеләр дә игътибарсыз калдырмадылар - төшенчәнең фәлсәфи тикшеренү күп яктан психологик тикшеренүләргә карата алдарак ясалды. Фәлсәфәчеләрнең бу мәсьәләгә игътибар итү - Декарттан башлана.

Һегель кешеләрнең һәр вакыт шикләнү һәм аңлы хәлдә булмаганларын алга сөрә, һәм Декарт белән килешми.

Мартин Хайдеггер (ингл.), Ницше кебек үк, хезмәтләрен кемлек мәсьәләсенә багышлаган иде. Анын фикеренчә, кешеләр үлем белән очрашкач кына үзләренең кемлеге турында уйлый башлыйлар.

Йогынтысы

Күп төрле тикшеренү традицияләр бүгенге көндә төрле феноменнарны өйрәнгәндә кемлек күзлеген кулланганнары сәбәпле, йогынтылар күпьяклы.

Кемлек үзгәрешләре

Йогынтылар арасында әһәммиятлеләре кемлек үзгәрешенә (ингл.) китерүче нәтиҗәләргә бәйле.

Контекстлар үрнәкләре:

• Карьерада (ингл.) радикаль үзгәрешләр Калып:Harv
• Гендер кемлегендә (ингл.) трансформацияләр
• Милли

Шулай ук карагыз

• Үз төшенчәсе
• Милли кемлек
• Үзаң

Библиография

• Leary, M. R.; Tangney, J. P. (2003). Handbook of self and identity. New York:Guilford Press. . http://books.google.com/?id=fa4_5xN9c5wC. 
• Tracy, S. J. (2005). «Fracturing the Real-Self-Fake-Self Dichotomy: Moving Toward "Crystallized Organizational Discourses and Identities"». Communication Theory 15 (2): 168–195. DOI:10.1111/j.1468-2885.2005.tb00331.x.
• Tracy, S. J. (2006). «Sexuality, masculinity and taint management among firefighters and correctional officers: Getting down and dirty with ‘‘America’s heroes’’ and the ‘‘scum of law enforcement». Management Communication Quarterly 20 (1): 6–38. DOI:10.1177/0893318906287898.
• Social Identity Theory: cognitive and motivational basis of intergroup differentiation. 2006 елның 31 декабрь көнендә архивланган. Universiteit Twente (2004).
• Anderson, B. (1983). Imagined Communities. Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso. 
• Barnard, A. & Spencer, J. (Eds.) (1996). Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology. London: Routledge. 
• Barth, F. (1969). Ethnic Groups and Boundaries. Oslo: Bergen. 
• Bourdieu, Pierre (1991). Language and Symbolic Power. Cambridge: Harvard University Press. 
• Bray, Z. (2004). Living Boundaries: Frontiers and Identity in the Basque Country. Brussels: Presses interuniversitaires européenes, Peter Lang.
• Brubaker, R. (2002). Ethnicity without Groups. Cambridge: Harvard University Press. 
• Brockmeier, J. & Carbaugh, D. (2001). Narrative and Identity: Studies in Autobiography, Self and Culture. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Brubaker, R. (2000). «Beyond 'Identity'». Theory and Society 29: 1–47. DOI:10.1023/A:1007068714468.
• Calhoun, C. (1994). "Social Theory and the Politics of Identity," in C. Calhoun (Ed.), Social Theory and Identity Politics. Oxford: Blackwell.
• Camilleri, C.; Kastersztein, J. & Lipiansky E.M. et al. (1990) Stratégies Identitaires. Paris: Presses Universitaires de France.
• Carey, H. C. (1877). Principles of social science. Philadelphia: J.B. Lippincott & Co. http://books.google.com/?id=VJJ2n2paSjYC. 
• Carey, H. C. & McLean, K. (1864). Manual of social science; being a condensation of the "Principles of social science" of H.C. Carey, LL. D.. Philadelphia: H.C. Baird.
• Cohen, A. (1974). Two-Dimensional: an essay on the anthropology of power and symbolism in complex society. London: Routledge
• Cohen, A. (1998). "Boundaries and Boundary-Consciousness: Politicising Cultural Identity," in M. Anderson and E. Bort (Eds.), The Frontiers of Europe. London: Printer Press.
• Cohen, A. (1994). Self Consciousness: An Alternative Anthropology of Identity. London: Routledge.
• Hallam, E. M., et al. (1999). Beyond the Body: Death and Social Identity. London: Routledge. ISBN 0-415-18291-3.
• Ibarra, Herminia (2003). Working identity: unconventional strategies for reinventing your career. Harvard Business Press. . http://books.google.com/?id=m4bzwnBdktoC. 
• Little, D. (1991). Varieties of social explanation: an introduction to the philosophy of social science. Boulder: Westview Press. ISBN 0-8133-0566-7.
• Meyers, D. T. (2004). Being yourself: essays on identity, action, and social life. Feminist constructions. Lanham, Md: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 0-7425-1478-1
• Modood, T. & Werbner P. (Eds.) (1997). The Politics of Multiculturalism in the New Europe: Racism, Identity and Community. London: Zed Books.
• Ricoeur, Paul; Blamey, Kathleen (1995). Oneself as Another (Soi-même comme un autre), trans. Kathleen Blamey.. Chicago: University of Chicago Press. . http://books.google.com/?id=uCZSOYcB_CIC. 
• Smith, A.D. (1986). The Ethnic Origin of Nations. Oxford: Blackwell. 
• Cote, James E.; Levine, Charles (2002). Identity Formation, Agency, and Culture. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. 
• Mead, George H. (1934). Mind, Self, and Society. Chicago: University of Chicago Press. 
• Stryker, Sheldon (1968). «Identity Salience and Role Performance». Journal of Marriage and the Family 4 (4): 558–64. DOI:10.2307/349494.
• Stryker, Sheldon and Burke, Peter J. (December 2000). «The Past, Present, and Future of an Identity Theory». Social Psychology Quarterly 63 (4): 284–297. DOI:10.2307/2695840.
• Hasan Bülent Paksoy (2006) [IDENTITIES: How Governed, Who Pays? Malaga: Entelequia 2nd Ed. http://www.eumed.net/entelequia/pdf/b002.pdf 2013 елның 21 октябрь көнендә архивланган.]
• Sökefeld, M. (1999). "Debating Self, Identity, and Culture in Anthropology." Current Anthropology 40 (4), August–October, 417–31.
• Thompson, R.H. (1989). Theories of Ethnicity. New York: Greenwood Press.
• Vermeulen, H. & Gowers, C. (Eds.) (1994). The Anthropology of Ethnicity: 'Beyond Ethnic Groups and Boundaries'. Amsterdam: Het Spinhuis.
• Vryan, Kevin D., Patricia A. Adler, Peter Adler. 2003. "Identity." pp. 367–390 in Handbook of Symbolic Interactionism, edited by Larry T. Reynolds and Nancy J. Herman-Kinney. Walnut Creek, CA: AltaMira.
• Ward, L. F. (1897). Dynamic sociology, or Applied social science. New York: D. Appleton and company.
• Ward, L. F. (1968). Dynamic sociology. Series in American studies. New York: Johnson Reprint Corp.
• Weinreich, P. (1986a). The operationalisation of identity theory in racial and ethnic relations, in J.Rex and D.Mason (eds). "Theories of Race and Ethnic Relations". Cambridge: Cambridge University Press.
• Weinreich, P and Saunderson, W. (Eds) (2003). "Analysing Identity: Cross-Cultural, Societal and Clinical Contexts." London: Routledge.
• Werbner, P. and T. Modood. (Eds.) (1997). Debating Cultural Hybridity: Multi-Cultural Identities and the Politics of Anti-Racism. London: Zed Books.
• Williams, J. M. (1920). The foundations of social science; an analysis of their psychological aspects. New York: A.A. Knopf.
• Woodward, K. (2004). Questioning Identity: Gender, Class, Ethnicity. London: Routledge. ISBN 0-415-32967-1.

Сылтамалар

• Stanford Encyclopedia of Philosophy - Identity