Wikipedia

Үзбәяләү

Үзбәяләү — шәхеснең үзенең гомуми әһәммиятлелеген эмоциональ яктан ничек күргәнлеген билгеләү өчен психология фәне термины. Бу кешенең үз-үзен бәяләү һәм үз-үзенә карата мөнәсәбәт. Үзбәяләүгә ышанулар (мәсәлән, "Мин компетентлы", "Мин дәрәҗәле/әһәммиятле") һәм хисләр (мәсәлән триумф, төшенкелелек, горурлык һәм оятлылык) керәләр.[1]

Үзбәяләү
Үлчәү шкаласы шкала самооценки Розенберга[d] һәм Adjective Check List[d]

Билгеләмә буларак Smith һәм Mackie язган дәреслектәге җөмлә тора ала: "Үзебез турында уйлаганыбыз - "Мин" төшенчәсе булып тора; үзбәяләү исә үзебезне позитив яки негатив буларак бәяләү, ягъни үз төшенчәбез турындагы хисләребез." [2] Берәүнең үзбәяләве шулай ук узаңы (self-consciousness) белән нык бәйләнгән.[3]. Үзбәяләү - кешенең үз әһәммиятлелеге/кыйммәтлелеге турында фикерләвен билгеләүче карашы.[4] 1960 нчы еллар уртасында, Моррис Розенберг (ингл.) һәм иҗтимагый өйрәнү теоретиклары үзбәяләүне берәүнең шәхси әһәммиятлелеге яки кыйммәтлелеге буларак билгеләгәннәр иде.[5] 1969 елда Натаниэль Бранден (ингл.) бу төшенчәгә билгеләмә бирде "тормышның төп сынауларын узырга компетентлы булу һәм үзен бәхетле булырга хакын казанганлык хисләр тәҗрибәсе" буларак билгели. Бранден фикеренчә, үзбәяләне үз-үзенә ышаныч (үзенең көче булу хисе) һәм үз-үзенә ихтирамның (шәхси әһәммиятлелеге хисе) суммасы буларак билгели. Ул һәр кеше төрмыш китергән сынауларны үтергә, проблемаларны аңларга һәм чишергә сәләтле, бәхеткә ирешергә һәм ихтирам берелергә хокуклы булган фикернең нәтиҗәсе буларак.[6] Үзләре дөньяның модель шәхеснең нинди булырга тиешле фикеренә туры килмгән чакта, шәхесләр төшенкелеккә яки кайгы хисләренә бирелә <Gilbert, 2002>.

Үз-үзен бәяләү

үзгәртү

Үзбәяләүнең формалашуы өчен "шәхесләрдә үзләрен чын мин буларак ничек билгеләмәләрен ирешергә теләнелгән идеаль мин һәм яшәнергә һич теләнелмәгән кәнәгатьсезлек хисен тудырган минлек билгеләмәләре белән чагыштыру ясалган үзен бәяләү процессы" урын алуы зарур.[7] Үзбәяләү шәхеснең үз идеалларына тугрылыклы буларак яшәвенә бәйле.

Үз-үзен бәяләү процессы шәхеснең нәрсәне белгәннәрен, нәрсәне белмәгәннәрен һәм нәрсәне белергә теләгәннәрен бәяләүгә мөмкинлек барлыкка килүе белән әһәммиятле. Шәхесләр үз көчле һәм зәгыйф якларны өйрәнеп, үзләре турында алынган яңа белем ярдәмендә ирешә алырлык максатларны билгели алалар.[8]

Төрләре

үзгәртү

Позитив

үзгәртү
 
Маслоу пирамидасы (ингл.).

Үзбәяләүләре сәламәт дәрәҗәдә булган шәхесләр:[9]

  • Кайбер кыйммәтләргә һәм принципларга нык ышана, аларга оппозиция табылганда да шул кыйммәтләрне һәм принципларны якларга әзер, тәҗрибә туплану дәвамында үз кыйммәтләрен һәм принципларын үзгәртергә әзер.[10]
  • Иң яхшы вариант дип уйлаганнары буенча адымнар кылырга әзер, үз фикерләренә ышана, башкаларга алар сайлаган варианты ышамаса үзләрен гаепле дип хис итмиләр.[10]
  • Үткәнендә нәрсә булганын, яки киләчәктә нәрсә була алганын турында борчылуга вакытны әрәм итмиләр. Үткәннән дәрес алып киләчәкне планлаштыралар, ләкин бүгенге көндә актив яшиләр.[10]
  • Үзләрнең проблемаларны чишә алуга нык ышаналар, барлыкка килгән авырлыклар яки мөмкин булган уңышсызлыклар аларны шиккә салмый. Кирәк булганда башкалардан ярдәм сорыйлар.[10]
  • Шәхесләр арасында кайбер сәләтләрдә, шәхси престижда яки финанс хәлендә аермалары булуын кабул итсәләр дә, үзләрен башкаларга карата югарырак яки түбәнрәк түгел, тигез ихтирамга хаклы булганлыгын беләләр.[10]
  • Башкалар өчен (иң әзеннән дуслык мөнәсәбәтләре булганнары өчен) кызыклы һәм әһәммиятле шәхес булуларын табигый дип күрәләр.[10]
  • Манипуляцияләргә каршылык күрсәтәләр, башкалар белән уртак хезмәттәшлеккә уңайлы һәм отышлы дип санаганда гына керәләр.[10]
  • Булсын позитив, булсын негатив эчке хисләрнең һәм мотивларның төрле була алуы белән килешәләр һәм аларны кабул итәләр, башкаларга үз мотивларын үзләре генә сайлаганда ачалар.[10]
  • Күп төрле эшчәнлек төрләреннән зәвык ала алалар.[10]
  • Башкаларның хисләренә һәм кирәкләренә сизгер; гомумән кабул ителгән иҗтимагый кагыйдәләрне хөрмәт итәләр, башкаларның хак һәм хокукларын бозып үзләренең муллы һәм имин тормышын оештырырга ни хаклары, ни теләкләре юк.[10]
  • Сынаулар белән очрашканда үзләренең яки башкаларны түбәнәйтмичә үз канәгәтьсезлекләрен белдерергә һәм чишелеш табуга таба эшләргә сәләтле.[11]

Шулай ук карагыз

үзгәртү

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ Hewitt, John P. (2009). Oxford Handbook of Positive Psychology. Oxford University Press. pp. 217–224. 
  2. ↑ E. R. Smith/D. M. Mackie, Social Psychology (2007)p. 107
  3. ↑ Schacter, Daniel. L "Psychology"
  4. ↑ Olsen, J.M., Breckler, S.J., &Wiggins, E.C. (2008). Social Psychology Alive(1st ed.) Canada:Nelson.
  5. ↑ Baumeister, Smart, & Boden, 1996
  6. ↑ Nathaniel Branden. Cómo mejorar su autoestima. 1987. Versión traducida: 1990. 1ª edición en formato electrónico: enero de 2010. Ediciones Paidós Ibérica. ISBN 978-84-493-2347-8.
  7. ↑ F Clark Power, Vladimir T Khmelkov, Character development and self-esteem: Psychological foundations and educational implications, International Journal of Educational Research, Volume 27, Issue 7, 1 February 1998, Pages 539-551, ISSN 0883-0355, 10.1016/S0883-0355(97)00053-0. (http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0883035597000530)
  8. ↑ "Self-Evaluation." Self-Evaluation. N.p., n.d. Web. 27 Nov. 2012. <http://www.ndt-ed.org/TeachingResources/ClassroomTips/Self-evaluation.htm 2013 елның 17 март көнендә архивланган.>.
  9. ↑ Adapted from D.E. Hamachek, Encounters with the Self, Rinehart, New York, 1971.
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 José-Vicente Bonet. Sé amigo de ti mismo: manual de autoestima. 1997. Ed. Sal Terrae. Maliaño (Cantabria, España). ISBN 978-84-293-1133-4.
  11. ↑ "KidsHealth." Developing Your Child's Self-Esteem. N.p., n.d. Web. 27 Nov. 2012. <http://kidshealth.org/parent/emotions/feelings/self_esteem.html>.

Чыганаклар

үзгәртү
  • Baumeister, Roy F., Smart, L. & Boden, J. (1996). "Relation of threatened egotism to violence and aggression: The dark side of self-esteem". Psychological Review, 103, 5–33.
  • Baumeister, Roy F. (2001). "Violent Pride: Do people turn violent because of self-hate or self-love?", in Scientific American, 284, No. 4, pages 96–101; April 2001.
  • Crocker, J., & Park, L. E. (2004). "The costly pursuit of self-esteem". Psychological Bulletin, 130(3), 392–414.
  • Mruk, C. (2006). Self-Esteem research, theory, and practice: Toward a positive psychology of self-esteem (3rd ed.). New York: Springer.
  • Olsen, J.M., Breckler, S.J.,& Wiggins, E.C. (2008). Social Psychology Alive (1st ed.). Canada: Nelson.
  • Erol, R. Y., & Orth, U. (2011, July 4). Self-Esteem Development From Age 14 to 30 Years: A Longitudinal Study. Journal of Personality and Social Psychology. Advance online publication. doi: 10.1037/a0024299
  • Butler R.(1998. Age trends in the use of social and temporal comparison for self-developmental hypothesis. Child Development, 69, 1054-73.
  • Pomerantz E.M., Ruble, D.N., Frey, K.S.,& Grenlich, F. (1995). Meeting goals and confronting conflict:Children's changing perceptions of social comparison. Child Development, 66, 723-38.
  • Thorne, A., & Michaelieu, Q. (1996). Situating adolescent gender and self-esteem with personal memories. Cjild Development, 67, 1374-90.
  • Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem. NewYork: W.H. Freeman.
  • Isberg, R.S., Hauser, S.T., Jacobson, A.M., Powers, S.I., Noam, G., Weiss-Perry, B., &Fullansbee, D. (1989). Parental contexts of adolesecent self-esteem: Adevelopmental perspective. Journal of Youth and Adolescence, 18,1-23.
  • Lamborn, S.D., Mounts, N.S., Steinberg, L., & Dornbusch, S.M. (1991). Patterns of competence and adjustment among adolescents from authoritative, authoritarian, indulgent and neglectful families. Child Development, 62, 1049-65.
  • Leary, M. R., & Baumeister, R. F. (2000). The nature and fonction of self-esteem: Sociometer theory. In M. P. Zanna (Ed.),Advances in experimental social psychology (Vol. 32, pp. 1–62). San Diego, CA:Academic Press.
  • Crocker, J., Sommers, S. R., & Luhtanen, R. K. (2002). Hopes dashed and dreams fulfilled:Contingencies of self-worth and graduate school admissions. Personality and Social Psychology Bullentin, 28, 1275-1286.
  • Sedikieds, C., rudich, E. A., Gregg, A. P., Kumashiro, M., & Rusbult, C. (2004). Are normal narcissists psychologically healthy? Self-esteem matters. Journal of Personality and Social Psychology, 87, 400-416.
  • Baumeister, R. F., Smart, L., & Boden, J. M. (1996). Relation of threatened egotism to violence and aggression: The dark side of high self-esteem. Psychological Review, 103, 5-33.
  • Morf, C. C., & Rhodewalk, F. (1993). Narcissism and self-evaluation maintenance: Explorations in object relations. Personality and Social Psychology Bullentin, 19, 668-676.
  • Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2003). "Isn't it fun to get the respect we're going to deserve?" Narcissism, social rejection, and aggression. Personality and Social Psychology Bullentin, 29, 261-272.
  • Jordan, C. H., Spencer, S. J., & Zanna, M. P. (2003). "I love me...I love me not": Implicit self-esteem, explicit self-esteem and defensiveness. In S. J. Spencer, S. Fein, M. P. Zanna, & J. M. Olsen (eds.), Motivated social perception: The Ontario symposium (Vol. 9, pp. 117–145). Mahwah, NJ:Erlbaum.
  • Jordan, C. H., Spencer, S. J., Zanna, M. P., Hoshino-Browne, E., & Correll, J. (2003). Secure and defensive high self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology, 85, 969-978.
  • Baldwin, M. W., & Sinclair, L. (1996). Self-esteem and "if...then" contingencies of interpersonal acceptance. Journal of Personality and Social Psychology, 71 1130-1141.

Өстәмә әдәбият

үзгәртү
  • Branden, N. (1969). en:The Psychology of Self-Esteem. New York: Bantam.
  • Branden, N. (2001). The psychology of self-esteem: a revolutionary approach to self-understanding that launched a new era in modern psychology. San Francisco: Jossey-Bass, 2001. ISBN 0-7879-4526-9
  • Burke, C. (2008)"Self-esteem: Why?; Why not?", N.Y. 2008 [1]
  • Franklin, Richard L. (1994). "Overcoming The Myth of Self-Worth: Reason and Fallacy in What You Say to Yourself". ISBN 0-9639387-0-3
  • Hill, S.E. & Buss, D.M. (2006). "The Evolution of Self-Esteem". In Michael Kernis, (Ed.), Self Esteem: Issues and Answers: A Sourcebook of Current Perspectives.. Psychology Press:New York. 328-333. Full text 2015 елның 23 август көнендә архивланган.
  • Lerner, Barbara (1985). "Self-Esteem and Excellence: The Choice and the Paradox", American Educator, Winter 1985.
  • Maslow A. H. (1987). Motivation and Personality (3rd ed.). New York: Harper & Row.
  • Mecca, Andrew M., et al., (1989). The Social Importance of Self-esteem University of California Press, 1989. (ed; other editors included en:Neil J. Smelser and en:John Vasconcellos)
  • Rodewalt, F. & Tragakis, M. W. (2003). "Self-esteem and self-regulation: Toward optimal studies of self-esteem". Psychological Inquiry, 14(1), 66–70.
  • Ruggiero, Vincent R. (2000). "Bad Attitude: Confronting the Views That Hinder Student's Learning" American Educator.
  • Sedikides, C., & Gregg. A. P. (2003). "Portraits of the self." In M. A. Hogg & J. Cooper (Eds.), Sage handbook of social psychology (pp. 110–138). London: Sage Publications.
  • Twenge, Jean M. (2007). Generation Me: Why Today's Young Americans Are More Confident, Assertive, Entitled — and More Miserable Than Ever Before. Free Press. ISBN 978-0-7432-7698-6
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Үзбәяләү&oldid=3628173