Келәм

Келәм — эрләнгән җептән эшләнгән тыгыз, тукылган эшләнмә. Бизәү яки җылыту максатында идәнне, диварны, бүлмәдәге башка өслекләрне каплау өчен кулланыла.
Келәм — бик борынгы заманнардан ук йортны бизәү яки җылыту өчен кулланылган. Байлык билгесе булып та торган. Сәнгать әсәре булып та исәпләнә. Җентекле, тырышлык сорый торган кул хезмәте кулланыла. Келәмнең синтетика (нейлон, полиэстер, полипропилен, йон катнашмасы булган, акрил һ.б.) төрләре, имитация дә киң таралган. Яхшы шартларда саклаганда, меңәр ел саклана ала.

Келәм
Булдыручы	Lucien Vlerick[d]
Материал төре	йон[d]
Телгә алынган хезмәтләр	Большой Лебовски[d]
Келәм Викиҗыентыкта

Тәбриз келәме

Тарих

Пазырык келәме. Алтай. Б.э.к. V г.

Бине–Хәсән фрескасы Мисыр, Б.э.к. X г.

• Тукылган келәмнең тарихы меңәр еллар белән исәпләнә. Рәсемле келәмнең тарихы б.э.к. XVI-XI гасырлар белән исәпләнә. Иң борынгы келәмне фиргавен Тутмос IVнең мизанында табалар. Келәм туку күренешен сурәтләгән иң борынгы фреска б.э.к. Х гасыр белән исәпләнә. Әлеге фреска Бени-Хәсәндә табылган.
• Иң борынгы йон келәм б.э.к. V гасырда тукылган. Алтайда, Пазырык курганында табылган. Хәзерге вакытта Эрмитажда саклана. Сурәтендә орнамент (атлы җайдаклар) төгәл күзаллана.
• Күчмә халыклар мәдәниятендә келәм куллану аерым урын алып тора. Бу хәл күчмә кабиләләр көнкүрешенең кырыс шартларда узуы белән аңлатыла. Көнчыгышта ислам дине ныгып урнашкач, келәм туку сәнгатендә тере җанны сурәтләү тыела, алар урынына символлар, абстракцияләр кулланыла башлый.

Төрләре

Борынгы туку станогы

Келәм туку кораллары

Туку урыны буенча

• Азәрбайҗан келәме
• Европа (Франция, Скандинавия, Испания, Англия, Молдова һ.б.) келәме
• Әрмән келәме
• Әфган келәме
• Гарәп келәме
• Иран келәме
• Кавказ (Дагыстан һ.б.) келәме
• Казакъ келәме
• Кытай келәме
• Пакистан келәме
• Төрекмән келәме
• Төркия келәме
• Һиндстан кеәме

Технологиясе буенча

• Тукылган
• Үрелгән
• Войлоклы
• Тафтинглы
• Энә белән эшләүле

Үзенчәлеге

Келәмнәр бер-берсеннән аерыла:

• Тукыма фактурасы буенча (йонлы, йон катышмаган, иелгән)
• Материалы буенча (йон, ефәк, җитен, мамык, киҗе-мамык, войлок)
• Буяу сыйфаты буенча (табигый буяу, химик буяу)
• Күләме буенча
• Каймасы буенча
• Рәсем (орнамент) буенча
• Төсләре буенча

Дөньяда иң зур келәм

Иң зур келәмле мәчет эче.
Әбу-Даби. 2007

Әбу-Даби шәһәрендә (Берләшкән Гарәп Әмирлекләре) Шәех Зәет мәчетендә (шәех Зәет ибн Солтан ән-Нәхәйян, БГӘ нигезләүче һәм беренче президенты хөрмәтенә аталган) идәнгә җәелгән. Мәчет 2007 елның Рамазан аенда ачылган. Келәм «Иран келәмнәре» ширкәте тарафыннан әзерләнгән. Рәссамы – Али Халики (Иран). Келәмнең мәйданы – 5627 кв. м. Келәмне тукуда 1 200 тукучы хезмәт куя. 20 техник төркем, 30 эшче җәлеп ителә. Келәмнең авырлыгы – 47 тонна – 35 тонна йон, 12 тонна мамык. Келәм төзелешендә 268 000 төен бар..

Күчмә

Ислам тереклек образын тыя, үзенең кырыс, аскетик кагыйдәләрен әйткән: келәмнәрдән кошлар, дөяләр, атлар юкка чыккан. Ислам көнчыгышта дин өстенлек итә, ә келәм бизәкләре символлар һәм абстракцияләр теле белән сөйләшә, Коръәннең тукылган чагылышына әверелә.

Шулай ук карагыз

• Палас
• Гобелен

Сылтамалар

• Сәнгать белешмәлеге. Келәм (рус.)
• Келәм һәм палас 2016 елның 4 март көнендә архивланган.(рус.)
• «Все на ковер»(рус.)

Әдәбият

1. Ковры РСФСР (Каталог). М., 1952.