Бәдри Мәмбәтколов
Мәмәтколов Бәдри Мөҗәвир улы (1 май, 1911 ел — 20 сентябрь, 1999 ел) — педагог, 1963-1972 елларда Сибай педагогия училищесы директоры. 1939-40 еллардагы совет-фин һәм Бөек Ватан сугышларында катнашучы. Ленин (1960), 1нче дәрәҗә Ватан сугышы (1985), Кызыл Йолдыз (1942, 1943, 1963) орденнары кавалеры. Сибай каласы, Баймак каласы һәм Баймак районының мактаулы гражданы.
| Бәдри Мәмбәтколов | |
|---|---|
| Туган | 1 май 1911 Баймак районы, СССР |
| Үлгән | 20 сентябрь 1999[1] (88 яшь) Сибай, Башкортстан, Россия |
| Әлма-матер | Магнитогорск дәүләт техника универститеты |
Биографиясе үзгәртү
Бәдри Мөҗәвир улы Мәмәтколов 1911 елның 1 майында Ырынбур губернасының Орск өязе (хәзерге Башкортстанның Баймак районы) Темәс авылында туган.
Атасы Беренче дөнья сугышында һәлак була. 1925 елда башлангыч мәктәпне, дүрт елдан Темәстәге педагогик юнәлештәге II баскыч мәктәптә белем ала.
1929-1931 елларда авыл хуҗалыгын коллективлашу компаниясендә актив катнаша. Бу елларда ул педагогик хезмәт юлын башлый. 1930-1934 елларда башлангыч синыфтарза укыта. Кызыл Армияда хезмәт итеп кайткач, мәгариф бүлегендә эшли. Элек инспектор, ары мөдир вазифасын башкара. 1940 елда Совет-фин сугышында катнаша.
1941 елның августында тагын хәрби хезмәткә чакырыла һәм фронтка озатыла. Билгеле 112-нче Башкорт атлы дивизиясенең Таһир Кусимов җитәкләгән 275-нче полкның 2-нче эскадроны командиры булып хезмәт итә.
Башкорт атлы дивизиясенең беренче бәрелеше Курск өлкәсе Тербуны—2 тирәсендә 1942 елның 2-8 июлендә була. Дивизия Брянск фронты 8-нче атлы корпусы составында сугыша. Хәрби частьлар килеп җитүгә дошман Олом елгасының уң ярында яхшы ныгытылган оборона булдыра. Елга яры шулкадәр текә, тайгак була, куаклык белән капланган, ә кавдивизия чачлары елганың сул ярында, ачык һәм тигез җирдә, урнашкан. Немецлар елга аша чыга башлыйлар, аларның төп сынык Кусимовның 275-се полкына юнәлтелә, каты сугыш башлана. Бу кискен вакытта Мәмәтколов эскадроны хәрби бирем ала: күз белән сиздермичә елганың уң ярына чыгырга һәм тылдан немецларга һөжүм итергә, немецлар өчен һөҗүм бөтенләй көтелмәгән була, зур югалтулар белән немецлар чигенергә мәҗбүр булалар.
Бу бәрелештә эскадрон командиры Мәмәтколов яралануына карамастан, яугирләре белән җитәкчелек итүен дәвам итә. Кыска бәрелештән соң эскадрон фашистларның тылына төпкәрәк ана һәм аларның төп көчләренә һөҗүм итә. Әлеге алышта күрсәткән батырлыгы өчен Бәдри Мәмәтколов «Кызыл Йолдыз» орденына лаек була.
Икенче хәрби эпизод Сталинград алышнда күзәтелә: 1942 елның 28 ноябрендә немецлар 163,5 м биеклектә ныгыналыр һәм үз көчләрен Блиновка утары янында туплый башлыйлар. Полк командиры Кусимов Мәмбәтовның эскадронына бору маневры белән биеклекне алырга куша. Дошманның көчле каршылавына карамастан, эскадрон сугыша-сугыша биеклекне яулый һәм шунда ныгына. Сугыш көн дәвамында бара. Дошман һаман яңа көч җәлеп итә.
«Олы лейтенант Бәдри Мәмәтколов эскадроны дошман танклары һәм пехотасы камавында кала. Үр үзе каты яралана, әммә авыртуына чыдап, сугыш белән җитәкчелек итә... Дошман Мәмбәтовның взводларын аерым төркемне әсирлеккә алырга тырыша, әммә үз командиры белән илһамланган яугирлар 3 сәгать дәвамында дошман контратакаларын кире кага»
, — дип яза сын командиры А. Белов.
Эскадрон командиры, иссез рәвештә, вакытлыча немец тылында ятып кала:
«Кирәк була калса, әгәр немецлар якын килсә, немецны һәм үземне үтерәм, тереләй әсирлеккә бирелмәм, дип мин пистолетта ике патрон калдырдым»
, — дип яза үзенең хатирәләрендә Б. Мәмәтколов. Яралы командирын яугирләр яу яланыннан табып алып, хәрби госпитальгә озаталар. Батыр яугирнең бу соңгы алышы була.
Каты яралануы аркасында ул хәрби хезмәткә яраксыз дип табыла һәм туган якларына кайта. Сугыштан кайткач, Баймак райкомының хәрби бүлеген җитәкли.
1945 елның гыйнварыннан алып Баймак РОНО-сында инспектор булып эшли. 1947 елда Түбә бистәсенең 2-нче мәктәбенә директор итеп күчерелә. Тышта торып Магнитогорск укытучылар институтын, Чиләбе педагогия институтының тарих факультетын тәмамлый.
1963 елда яңа ачылган Сибай педагогия училищесына директор итеп тәгаенләнә. Ул биредә 1972 елга кадәр эшли.
1999 елда үлә. Сибай шәһәре зыяратында җирләнгән. Баймак һәм Сибай калаларында аның исемен йөрткән урамнар бар.
2011 елда Бәдри Мөҗәвир улының тууына 100 тулу уңаеннан Сибай шәһәрендә үзе яшәгән өйгә мемориаль тактаташ куела.
Әдәбият үзгәртү
- ↑ Башкорт Википедиясе — 2005.