Алас (рельеф формасы)

Алас
	Алас
	Алас Викиҗыентыкта

Ала́с (сах. Алаас), ^[1] башка төрки телләрдә: алан, ялан ― Үзәк Якутия һәм Төмән өлкәсе тигезлекләрендә киң таралган геология күренеше һәм рельеф формасы. ^[2]^[3]

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Алас (мәгънәләр) битенә күчегез.

Алас ― диаметры берничә километрга кадәр булган һәм 30 метр тирәнлектәге овал формадагы сөзәк битләүле ярымтүгәрәк һәм яссы төпле уйсулык (иңкүлек). Алас ― автоном биотоп. Торф туплану белән характерлы. Аласның коры тирәлеге гадәттә авыл хуҗалыгы җирләре буларак кулланыла.

Аласлар ― күпьеллык туңлыклы өлкәләрдә Җир катламнарындагы бозлар эрү нәтиҗәсендә барлыкка килгән, диаметрлары берничә дистә метрдан алып, берничә дистә километрга кадәр җиткән яссы төпле казанлыклар. Аласларда еш кына, су җыелып, күл һәм сазлык яки болыннар хасил була.

Аласларның иң типик ясалу урыны – Лена-Амга елга арасы, Якутиянең елга аръягы районнары (Мегино-Кангалас, Усть-Алдан, Татта, Чурапчы, Амга улуслары (районнары). Иң зур алас ― Мюрю(рус.)татар. Якутиянең Усть-Алдан улусында урнашкан.^[4] Кайбер мәгълүматлар буенча, әлеге аласның әйләнәсе 80 километрдан артык. Аның территориясендә улус үзәге — Борогонцы(рус.)татар. авылы урнашкан. 2002 елда Мюрюда Лена елгасыннан 73 километрлы торба үткәрелгән һәм кечкенә табигый күл елга суы белән тутырылган.

Үзәк Якутия аласларының хуҗалык итүдә әһәмияте зур. Сахаларның җирләре, нигездә, аласта урнашкан була. Революциягә кадәрге чорда сахалар өчен аласлы-дисперслы күчерү системасы ― һәр гаиләгә үз аласы ― характерлы булган. Совет власте елларында, элекке тормыш рәвешен җимереп, эре авыллар барлыкка килгәннән соң, аларның күбесе аласта урнашуын дәвам итә. Әмма күп кенә аласлар ташландык хәлгә килә, аларда җәйге тораклар (сах. сайылык),^[5] фермалар һәм башка объектлар сакланса да, берәү дә даими яшәми.

Искәрмәләр

↑ Аласы // А — Ангоб. — М. : Советская энциклопедия, 1969. — С. 381—382. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 1).
↑ Enc-dic.com Alas.
↑ Общее мерзлотоведение / под ред В. А. Кудрявцева. — Изд-во МГУ, 1978. — С. 278
↑ Evolution of the Alas of Central Yakutia (рус.)
↑ В Якутии появился новый праздник — День сайылыка

Сылтамалар

Как образуется алас, фотографии

Моны да карагыз

Алан

Commons

Викиҗыентыкта бу тема буенча

медиафайллар тупланмасы

[1] Аласы // А — Ангоб. — М. : Советская энциклопедия, 1969. — С. 381—382. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 1).

[2] Enc-dic.com Alas.

[3] Общее мерзлотоведение / под ред В. А. Кудрявцева. — Изд-во МГУ, 1978. — С. 278

[4] Evolution of the Alas of Central Yakutia (рус.)

[5] В Якутии появился новый праздник — День сайылыка

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]