Михаил Кутузов

Михаил Илларион улы Голенищев-Кутузов (рус. Михаи́л Илларио́нович Голени́щев-Куту́зов , tat.lat. Mixail Qutuzov(үле сылтама)) (1745-1813) - Россия гаскәр башлыгы, генерал-фельдмаршал, Россия каһарманы, 1812 елгы Ватан сугышында Россия гаскәренең җитәкчесе. «Изге» Георгий ордены тулы кавалеры.

Михаил Кутузов
Туган телдә исем	Михаил Илларион улы Голенищев-Кутузов
Туган	16 сентябрь 1745(1745-09-16) Санкт-Петербург, Россия Империясе
Үлгән	28 апрель 1813(1813-04-28) (67 яшь) Бунцлау, Пруссия
Күмү урыны	Казанский собор[d]
Ватандашлыгы	Россия империясе
Әлма-матер	Икенче кадетлар корпусы[d] һәм Страсбур үнивирситите[d]
Һөнәре	гаскәр башлыгы
Җефет	Екатерина Ильинична Голенищева-Кутузова[d]
Балалар	Елизавета Михайловна Хитрово[d], Прасковья Михайловна Кутузова[d], Дарья Михайловна Голенищева-Кутузова[d], Анна Михайловна Голенищева-Кутузова[d] һәм Екатерина Михайловна Голенищева-Кутузова[d]
Ата-ана	Илларион Матвеевич Голенищев-Кутузов[d] (әти) Анны Илларионовна Голенищева-Кутузова[d] (әни)
Катнашкан сугышлар/алышлар	1768—1774 еллардагы урыс-төрек сугышы[d], 1787—1792 еллардагы урыс-төрек сугышы[d], урыс-төрек сугышы (1806-1812)[d], Наполеон сугышлары, битва под Аустерлицем[d], Бородино бәрелеше, Сражение на Березине[d], Битва у Рябой Могилы[d], Битва при Ларге[d], Сражение при Кагуле[d], Осада Бендер (1770)[d], Турецкий десант в Крыму[d], Кинбурн бәрелеше[d], штурм Очакова[d], штурм Измаила[d], Мачинское сражение[d], Сражение при Кремсе[d], Битва при Рущуке[d], Битва при Слободзее[d], Тарутинский бой[d], Сражение под Малоярославцем[d], Сражение под Красным[d] һәм Война шестой коалиции[d]
Бүләк һәм премияләре	Изге Андрей Первозванный ордены , Георгий тулы дәрәҗәле кавалеры һәм бүтән
Хәрби дәрәҗә	Генерал-фельдмаршал (Россия)[d]
Михаил Кутузов Викиҗыентыкта

Кутузовка һәйкәл, Казан Чиркәве янында, Санкт-Петербург

Фили киңәшмәсе, Кутузов Мәскәүне Наполеонга ачырга чишә

Рус тарихчысы Николай Баскаков "Рус фамилиясе чыгышы турында" китабы буенча һәм Бәрхет китабы буенча Кутузов фамилиясе борыңгы татар Кутуз нәселеннән чыккан. Иске татар телендә Кутуз - "кызы канлы" сүзенә туры килә. Михаил Кутузов бабалары - Булыг һәм Бордык мирзалары Алтын Урдадан 14-15 гасырларда чыккан.

Россия-Төркия сугышларында 18 гасырда (башта Александр Суворов һәм Румянцев җитәкчелегендә), Наполеон сугышында 1805 елда (Өченче бердәмлекнең сугышы), Россия-Төркия сугышында 1811 елда, Ватан сугышында 1812 елда катнашкан.

1788 елда Очаков чолгавында Кутузов икенче тапкыр башына яраланган, соңрак уң күзен бәйләвеч белән ябыла иде.

Мөһим вакыйгалар

• Наполеон сугышында йә Өченче бердәмлеге сугышында 1805 елда Кутузов Россия һәм Австрия патшаларын Александр I һәм Франц II Аустерлиц бәрелешендә катнашмавын ышандырырга тырыша, ләкин Александр I һәм рус аксөякләре Кутузовны мыскылап көлә. Кутузовның тыңламавы нәтиҗәсендә 1805 елның 20 ноябрендә рус-австрия көчләре тар-мар ителә.

Шушы сугыштан соң Александр I Кутузовны нәфрәт итә башлый һәм "Кутузов анда юри җиңелде" дип бер хатта язып куя. Шушы вакыйгадан соң Кутузовны гаскәр башлыгыннан Киевкә җибәрә.

• Александр I Кутузовны яратмавына карамастан каты хәлдә 1812 елда Кутузовны гаскәр башлыгына яңадан билгеләргә мәҗбүр була. Кутузов сак тактиканы сайлап Россия гаскәрен саклый һәм Мәскәүнең югалышына карамастан Ватан сугышы нәтиҗәсендә җиңә.

Кутузов 1813 елда үлгән, Санкт-Петербург шәһәрендә, Казан Чиркәвендә күмелгән.

Истәлек

Кутузов аның тәнкыйтьләвенә карамастан (мәсәлән Тарле тәнкыйте) Россия халкы каһарманы булып санала.

Бөек рус шагыйре Александр Пушкин Кутузовка мәшһүр шигырен багышлый:

Перед гробницею святой Стою с поникшею главой... Все спит кругом; одни лампады Во мраке храма золотят Столпов гранитные громады И их знамен нависший ряд. Под ними спит сей властелин, Сей идол северных дружин, Маститый страж страны державной, Смиритель всех её врагов, Сей остальной из стаи славной Екатерининских орлов. В твоем гробу восторг живёт! Он русский глас нам издаёт; Он нам твердит о той године, Когда народной веры глас Воззвал к святой твоей седине: «Иди, спасай!» Ты встал — и спас... Внемли ж и днесь наш верный глас, Встань и спасай царя и нас, О старец грозный! На мгновенье Явись у двери гробовой, Явись, вдохни восторг и рвенье Полкам, оставленным тобой! Явись и дланию своей Нам укажи в толпе вождей, Кто твой наследник, твой избранный! Но храм — в молчанье погружен, И тих твоей могилы бранной Невозмутимый, вечный сон... 1831 Пушкин

Күп дөнья шәһәрләрендә Кутузов исемендәге урамнар, мәктәпләр бар. Бөек Ватан сугышында Кутузов ордены нигезләнә (уңышлы саклану операцияләр өчен бирелә).

Чыганаклар

• М. И. Кутузов. Письма, записки. М.: Воениздат, 1989 (Ратная слава Отчизны).
• Кутузов-Голенищев, Михаил Илларионович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Ивченко Л.Л. М.И. Кутузов в отечественной историографии. Проблемы изучения биографии полководца // Французский ежегодник 2012: 200-летний юбилей Отечественной войны 1812 года. М., 2012..
• Ивченко Л.Л. М.И. Кутузов. — М.: Молодая гвардия, 2012. — 494[2] с: ил. (Жизнь замечательных людей: сер. биогр.; вып. 1372).
• Шишов А. Кутузов. М: Вече, 2012. — 464 с., ил. — (Великие исторические персоны). — 3000 экз., ISBN 978-5-9533-4653-5