Habbl qanunı

Habbl qanunı yäki ğomumi galaktikalar taralışı qanunı - Ğälämneñ kiñäyüen taswirlawçı kosmologik qanun.

Ğälämneñ kiñäüen taswirlawçı Habbl qanunı

Космология

Өйрәнелә торган объектлар һәм җәрәяннәр

Галәм Күзәтелә торган галәм Галәмнең эре масштаблы структурасы Реликт нурланыш Кара энергия Кара матдә

Галәм тарихы

Зур Шартлау хронологиясе Галәмнең яше Галактиктикаларның формалашуы

Күзәтелә торган җәрәяннәр

Космологик кызыл тайпылма Галәмнең киңәюе Һаббл кануны Нуклеосинтез

Космологик модельләр

Галәмнең инфляциясе Зур Шартлау Фридман Галәме Киңәймәүче аралык Лямбда-CDM моделе Халәт тигезләмәсе (космология) Чик тыгызлыгы Космологик мәсләк Кайнар галәм моделе

Habbl üz mäqäläsendä bu qanunnı bolay taswirlağan:

$v=H_{0}r,$

biredä $v$ - galaktika tizlege, $r$ - aña qädär aralıq, $H_{0}$ — Habbl daimie

Zamança eşlärdä bu qanun bolay birelä:

$cz=H_{0}r,$

c -yaqtılıq tizlege, z - qızıl taypılma

Şulay uq Habbl qanunı bolay taswirlana:

$H={\frac {{\dot {a}}(t_{1})}{a(t_{1})}},$

biredä $a$- masştab faktorı

Habbl qanunı kosmologiädä iñ küzätelä torğan fakt. Anıñ yärdämendä Ğälämneñ yäşen tabırğa bula:

$t_{H}={\frac {r}{V}}={\frac {1}{H_{0}}}.$

Bu qimmät Fridman Ğäläme modelendä isäplängän zurlıqqa turı kilä.

Ğäläm kiñäygändä, Habbl daimie kimi bara, H₀ bügenge zamanğa turı kilä. Ğälämneñ yäşe Habbl daimienä kire proportsional'.

Tarix

1913-1914 yılda Vesto Slayfer Andromeda Tomanlığı häm bütän obyektlar Qoyaş sistemasına qarata zur tizleklär belän xäräkät itülären taba.

1927 yılda Jorj Lemetr täcribälärdä Ğälämneñ yäşen taba.

1929 yılda Habbl proportsionallek koeffitsentın taba, tik xäzer ul şaqtıy tögällängän.

2014 yılda Habbl daimie H₀ = 67,80 ± 0,77) (km/s)/Mpk bulıp tabılğan.

Sıltamalar

• Космология 2022 елның 31 март көнендә архивланган.
• G.A. Tammann, B. Reindl, Cosmic Expansion and Ho: A Retro- and Pro-Spective Note
• G.A. Tammann, The Ups and Downs of the Hubble Constant.
• С.Б. Попов, А.В. Топоренский, Не боги расширение вселенной наблюдают.
• С.Б. Попов, А.В. Топоренский, За горизонтом вселенских событий.
• Adam G. Riess, Lucas Macri, Stefano Casertano, Megan Sosey, Hubert Lampeitl, Henry C. Ferguson, Alexei V. Filippenko, Saurabh W. Jha, Weidong Li, Ryan Chornock, and Devdeep Sarkar. A Redetermination of the Hubble Constant with the Hubble Space Telescope from a Differential Distance Ladder.