Арал диңгезе

Арал диңгезе (Арал; каз. Арал теңізі / Aral teñızı, үзб. Orol dengizi, каракалп. Aral teńizi / Арал теңизи; арал — утрау) — Урта Азиядә агымсыз тозлы калдык күл-диңгез. Үзбәкстан һәм Казакъстан Республикалары арасында урнашкан. Аңа Амудәрья һәм Сырдәрья елгалары коя. Арал диңгезе төньяк ярында Казакъ далалары урнашкан.

Арал диңгезе
Күлгә коючы елгалар	Амудәрья
Объектның бассейны илләре	Казакъстан, Үзбәкстан, Әфганстан, Төрекмәнстан һәм Таҗикстан
Бассейн мәйданы	690 000 км²
Дәүләт	Казакъстан  Үзбәкстан
Административ-территориаль берәмлек	Казакъстан
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	31 метр
Алмаштырылган	Малое Аральское море[d] һәм Большое Аральское море[d]
Озынлык	428 km
Киңлек	284 km
Вертикаль тирәнлек	42 метр һәм 8,7 метр
Мәйдан	8303 км² (август 2015)
Арал диңгезе Викиҗыентыкта

Арал диңгезе дөнья күләмендә үзенең зур мәйданы югалткан күл булып санала. 1989 елдан ике өлештән тора башлады: Сырдәрья, аерым елларда Амудәрья сулары диңгезгә, гомумән, килеп җитми, чөнки аларның сулары сугару өчен бик күп файдаланыла. Шул сәбәпле экология катастрофасы башланды; балык тоту кимеде, күп торак нокталар диңгездән ераклашты; климат шартлары үзгәрде. Арал диңгезе дөньякүләм суы нык кипкән күлләр исәбенә керә.

Күрсәткечләр	1960	1990	2003	2004	2007
Тирәнлеге, м	53,4	38,2	31,0
Күләме, км³	1083	323	112,8		75
Мәйданы, мең км²	68,9	36,8	18,2	17,2
Тозлылыгы, ‰	9,9	29	78		100
Агым, км³/ел	63	12,5	3,2

Искәрмәләр

1960–2014