Яя Шерфединов

Яя (Ягья́) Шерфединов ( Шерфединов (Ягья́) Шерфединович, кырымтат. Yaya Şerfedinov ; 16 март, 1894 ел, Феодосия - 1975 ел, 29 гыйнвар, Ташкәнт ) - Совет Кырым татар композиторы, музыкант, шагыйрь. Кырым АССРның атказанган артисты (1940), Үзбәкстан ССРның атказанган артисты (1971).

Яя Шерфединов
Туган	1894 Кәфә, Таврия губернасы, Россия империясе
Үлгән	29 гыйнвар 1975(1975-01-29) Ташкәнт, Үзбәкстан ССР, СССР
Ватандашлыгы	Россия империясе  СССР
Әлма-матер	Мәскәү дәүләт консерваториясе
Һөнәре	композитор, музыкачы, шагыйрь
Эш бирүче	Кырымтатар академия музыкаль драма театры

Биография

Яя (Ягья́) Шерфединов Шерфединович 1894 елда Феодосиядә туган һәм балачактан ук халык җырларын яраткан, скрипкада иртә уйнарга өйрәнгән. Симферополь татар укытучылар мәктәбен тәмамлагач, Керч районы Сараймин авылында һәм туган шәһәрендә укытучылык белән шөгыльләнә. 1921 елда яшь талантлы музыкантның Кырым татар көйләрен скрипкада яхшы итеп уйнавын күргәч, танылган музыкант А.Спендиаров Яяга музыка буенча укырга керергә тәкъдим итә.

1927 елда Мәскәү консерваториясенең фәнни композиция бүлегенә укырга керә, һәм 1931 елда аны уңышлы тәмамлый .

Аннары Яя өенә кайта һәм Кырым радио комитетында музыка редакторы булып эшли.

1937-1938 елларда Симферопольдәге Кырымтатар дәүләт драма театрының сәнгать җитәкчесе урынбасары булып эшли. Бу чорда Шерфединов тарафыннан Йосыф Болатның "Ишлеген тишлер " («Ест тот, кто работает»), "Алим Айдамак" һәм "Арзы кыз" музыкаль комедиясенә (Ильяс Бахшиш белән берлектә) музыка языла. «Юзюк оюн йырлари» («Песня для танца с кольцом») хор сюитасын, шулай ук симфоник оркестр өчен «Крымская сюита» яза.

Шерфединов төрле жанрдагы әсәрләр: «Янгиер» кантатасы, симфоник оркестр өчен сюиталар, берничә музыкаль комедия өчен музыка (иң популяры "Син кайда, минем мәхәббәтем" («Где ты, любовь моя») иҗат итә.

Яя Шерфединовның иҗади эшчәнлегендә төп урынны халык җырлары алып тора. Ул аларны җыя, туплый. Аның беренче кечкенә җыентыгы Кырымда 1925 елда дөнья күрә, аннары 100 дән артык җырны үз эченә алган тагын берсе чыга, һәм 1935 елда өченче җыентык дөнья күрә. Автор Кырым татар җырларын тулысы белән 1978 елда Ташкәнтта «Янърай Хайтарма» («Звучит хайтарма») исеме белән чыгарылган җыентыкта тәкъдим итә алды. Анда 350 дән артык халык җыры, бию көйләре һәм музыкаль легендалар бар. Ләкин Яя Шерфединов бу җыентыкны күрә алмый,, чөнки ул 1975 елның 29 гыйнварында Ташкәнтта вафат була һәм Минор зиратында җирләнә .

Шәхси тормышы

1939 елдан Симферопольдә гаиләсе белән урамдагы Белгечләр йортында Жуковский урамында яши. .

Хатыны - Сафия Крымтаева (1910, Симферополь - 1974, Ташкәнт), биюче, анасы ягыннан Ширинский нәселеннән, 1937-1938 елларда ул Кырым татар операсында һәм балет театрында эшли .

• улы - Залферрат Шерфединов (1930 елда туган, Мәскәү) .

Мактаулы исемнәре һәм бүләкләре

• Кырым АССРның атказанган сәнгать эшлеклесе (1940);
• Үзбәкстанның атказанган сәнгать эшлеклесе (1971).

Библиография

• • Шерфединов, Ягья Шерфединович. Песни и танцы крымских татар : Для пения в сопровожд. бубна и для нар. инструментов / Записи Ягьи Шерфединова. - Симферополь : Крымгосиздат ; М. : Гос. муз. изд-во, 1931. - 95 с.
  • Шерфединов, Ягья Шерфединович. Татарские песни : Для пения (соло, дуэт, хор) с сопровожд. ф.-п. - Ташкент : Гослитиздат УзССР, 1957. - 48 с.
  • Шерфединов, Ягья Шерфединович. Две татарские песни : Для голоса с ф.-п. / Стихи Р. Мурада; Перевод с татар. М. Ушакова. - Ташкент : Гослитиздат УзССР, 1960. - 8 с.
  • Шерфединов, Ягья Шерфединович. Современные татарские песни : Для голоса с сопровожд. ф.-п. / Слова Э. Шемьи-заде; Перевод М. Ушакова. - Ташкент : Гослитиздат УзССР, 1961. - 7 с.
  • Шерфединов, Ягья Шерфединович. Любимый Ташкент : Сборник для пения (соло, хор) с сопровожд. ф.-п. - Ташкент : Гослитиздат УзССР, 1963. - 7 с.
  • Шерфединов, Ягья Шерфединович. Песни : Для голоса с сопровожд. ф.-п. - Ташкент : Изд-во лит. и искусства им. Г. Гуляма, 1969. - 18 с.
  • Шерфединов, Ягья Шерфединович. Песни : Для голоса с сопровожд. ф.-п. - Ташкент : Изд-во лит. и искусства им. Г. Гуляма, 1974. - 23 с.
  • Шерфединов, Ягья Шерфединович. Звучит кайтарма : Татар. нар. песни и инструм. наигрыши, записанные Я. Шерфединовым: Для пения (соло, ансамбль) с инструм. сопровожд. и без сопровожд. и для инструментов соло / Ред. и послесл. Л.Н. Лебединского; Вступ. статья авт. - Ташкент : Изд-во лит. и искусства им. Г. Гуляма, 1978. - [1], 231 с. : портр.
  • Звучи, хайтарма : Крымско-татар. нар. песни и инструментальные наигрыши: Для пения (соло, анс.) с инструм. сопровожд. и без сопровожд., для отд. инструментов соло и для анс. нар. инструментов / Запись, сост. и предисл. Я. Шерфединова; Ред. и послесл. Л.Н. Лебединского. - Ташкент : Изд-во лит. и искусства, 1990. - 229

Әдәбият

• • Баарь йырлары. – Ташкент : Эдебият ве санаат нешр., 1969. – 18 с.
  • Къырымтатар музыкасы ве миллий чалгъы алетлери // Йылдыз. – 1988. – № 6. – С. 3–10.
  • Тексты из книги «Звучи, Хайтарма!» // Хрестоматия по этнической истории и традиционной культуре старожильческого населения Крыма. Ч I. – Симферополь : Таврия–Плюс, 2004. – С. 700–712.
  • Той мерасими // Йылдыз. – 1989. – № 2. – С. 112–114.
  • Янъра къайтарма = Звучи кайтарма : къырымтатар халкъ йырлары ве авалары / тертип эткен Я. Шерфединов. – Экинджи нешр. – Ташкент : Изд–во лит. и искусства, 1990. – 231 б.
  • Нагаев, С. «Тур, аркъадаш, танъ агъарды» : [биринджи профессионал композитор Яя Шерфединов акъкъында] / С. Нагаев // Гъурбетте къалгъан эдждатларымызнынъ хатырасына : весикъалы эссе — икяелер / С. Нагаев. – Акъмесджит : Къырымдевокъувпеднешир, 2013. – 2-нджи китап. – С. 17–32. : фото.
  • Налбандов, Э. Композитор Яя Шерфединов // Йылдыз. – 1983. – № 1. – С. 137–141.
  • Татаров, Э. Олгъан шейни язмакъ янълыш дегиль: Халкъымызнынъ яшайышындан бирхатырадыр: [композитор Яя Шерфединов акъкъында хатырлавлар] // Къырым. – 2007. – Окт. 31. – С. 4.

Сылтамалар

• • Жизнь, посвященная музыке _ Милли Фирка
  • Яя Шерфединов – хранитель крымскотатарской народной музыки — Crimeantatars.club — Сайт о крымских татарах
  • Ягъя Шерфединов (1894–1975) — Республиканская крымскотатарская библиотека им. И. Гаспринского
  • Джемилева С. М. Композитор Ягъя Шерфединов и его вклад в национальное искусство