Эмма Гольдман
Эмма Гольдман (ингл. Emma Goldman, шулай ук Кызыл Эмма исеме астында билгеле, 27 июнь 1869 ел — 14 май 1940 ел) — XX гасырның беренче яртысындагы Төньяк Американың билгеле анархизм вәкиле.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Биографиясе
үзгәртүЭмма Гольдман Ковно (хәзерге Каунас, Литва) шәһәрендә яһүд гаиләсендә туган. Аның гаиләсе шәһәрдә зур булмаган кунакханә тоткан. Аңа 13 яшь булганда, гаиләсе Санкт-Петербург каласына күчә. Бу вакыт император Александр II «Халык иреге» (рус. «Народная воля») вәкилләре тарафыннан үтерелүе нәтиҗәсендә оештырылган сәяси репрессияләр чорына тура килгән. Бу елларда яшьләр арасында революцион кәефләр бик популяр була һәм аның белән Эмма да кызыксына башлый.
17 яшендә Эмма апасы Елена белән бергә АКШка эмиграциягә китә, биредә Нью-Йорк штатыннан Рочестер каласындагы туку фабрикасында эшли башлый. 1887 елда Эмма фабрика эшчесе Джейкоб Кершнерга кияүгә чыга һәм америка гражданлыгын ала. Чикагода Хеймаркеттагы фетнәдә катнашкан 4 анархистны асу турындагы хәбәрләр Эмманы америка анархистик хәрәкәткә кушылырга этәрә. Ул ире белән аерылыша, һәм апасын калдырып Коннектикут штатыннан Нью-Хейвен каласына, ә аннары — Нью-Йоркка китә. Бу чорда сәяси һәм социаль максатларны ашыру өчен көч куллану хаклыгын яклаган Иоганн Мостның лекцияләре аңа зур йогынты ясый.
Нью-Йоркта Эмма бу вакытта АКШтагы анархистик хәрәкәтнең мөһим фигурасы булган Александр Беркман белән таныша. Алар башта сөяркәләр булалар, ә соңрак 1936 елда Беркманның үлүенә кадәр дус булып калалар. Иоган Мостның теорияләре белән канатланып, алар революция максатларына кирәкле булган эшләр планын төзи башлыйлар. Гольдман һәм Беркман Хоумстедтагы фетнә тирәсендә булган вакыйгаларда катнаша. Биредә эшчеләр заводны басып ала һәм хакимиятне куа, моннан соң Пинкертон детективлары көч кулланып (берничә кеше һәлак була) аларны заводтан чыгара. Беркман завод идарәчесе Генри Клэй Фрикны үтерү буенча план төзи һәм аны гамәлгә ашыра. Александр Беркманны кулга алалар һәм 22 елга төрмәгә ябуга хөкем итәләр. Тикшеренү барышында Эмма Гольдманның бу эшкә кагылышын дәлилли алмыйлар. Эмма актив рәвештә Беркманны төрмәдән иртә чыгару өчен көрәшә һәм 1906 елда, 14 елдан соң, аны иреккә чыгарылуына ирешә.
1893 елда Гольдман ил буйлап күп тапкыр йөреп сул хәрәкәтен яклап чыгыш ясый. Шул ук елда Нью-Йоркта эшсезләр алдында эскпроприацияга чакырып (Эш сорагыз! Сезгә эш бирмәсәләр — икмәк сорагыз! Әгәр дә сезгә икмәк бирмәсәләр — аны үзегез алыгыз![11]) чыгыш ясавы ихтилалга чакыру буларак бәяләнгән һәм Эмманы беренче тапкыр кулга алганнар. Нью-Йорк суды, гаепләү ягындагы бер шаһитка ышанып һәм яклау ягындагы унике шаһитның сүзләрен инкарь итеп, Эмма Гольдманны 1 елга иректән мәхрүм итүгә хөкем чыгара һәм аны Блэквелл-Айленд төрмәсенә ябалар.
Икенче тапкыр Эмманы тугыз көрәштәше белән бергә 1901 елның 10 сентябрендә АКШ Президенты Уильям Мак-Кинлины үтермәкче булуда гаепләп кулга алалар.
Хезмәтләре
үзгәртү- «Что я думаю...» 2011 елның 22 февраль көнендә архивланган. (1908)
- Брак и любовь 2009 елның 18 май көнендә архивланган. (1911)
- Торговля женщинами 2013 елның 18 май көнендә архивланган. (1911)
- «Трагическое в Эмансипации Женщины» 2016 елның 5 март көнендә архивланган. (1911)
- Ревность, её причины и возможное средство против неё 2012 елның 18 октябрь көнендә архивланган. (1912)
- Анархизм / Пер. с инг. — М.: Голос труда, 1920 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
- Патриотизм — Угроза Свободе 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
- Прожившая свою жизнь 2016 елның 14 сентябрь көнендә архивланган. (тәрҗемәи хәл) / Living my life (en)
- Мое разочарование в России 2016 елның 5 март көнендә архивланган. / My Disillusionment in Russia (en)
- Мое дальнейшее разочарование в России / My Further Disillusionment in Russia (en)
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118540475 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
- ↑ 2,0 2,1 Notable Names Database — 2002.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Каталог Немецкой национальной библиотеки
- ↑ Wexler A. Emma Goldman: An Intimate Life — Pantheon Books, 1984.
- ↑ 5,0 5,1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ 6,0 6,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
- ↑ https://npgallery.nps.gov/pdfhost/docs/NHLS/Text/97000343.pdf
- ↑ Emma Goldman: A Documentary History of the American Years
- ↑ Blain V., Grundy I., Clements P. The Feminist Companion to Literature in English: Women Writers from the Middle Ages to the Present — 1990.
- ↑ http://hdl.handle.net/10622/ARCH00520
- ↑ The outlaw bible of American literature — Google Книги
Сылтамалар
үзгәртү- Шульман, Аликс. Эмма Гольдман. Предисловие к сборнику «Red Emma Speaks» («Говорит Красная Эмма», 1970). Тәрҗемә Михаила Цовмы
- Михаэль Дорфман. Эмма Гольдман — борьба и любовь 2012 елның 13 гыйнвар көнендә архивланган.