Чечен теле (нохчийн мотт, nokhchiyn mott) күбесенчә Чечняда һәм Россия буйлап һәм Европа илләрендә, Иорданиядә, Үзәк Азиядә (күбесенчә Казакъстанда һәм Кыргызстанда) һәм Грузиядә якынча 2 млн кеше сөйләшә торган Төньяк-көнчыгыш Кавказ теле. Күп дәрәҗә үзара аңлаешлылык һәм уртак сүзлек составы булган чечен теленә шактый бәйле ингуш теле белән бергә ул вайнах тармагын формалаштыра.

Чечен теле
Күзәтүдә тора:

Чече Республикасы Фәннәр академиясе[d]

Сөйләшүчеләр саны:

1 393 900 ± 0 кеше кеше (2010)[1]

Халәт:

куркыныч астында[d]

 Классификация
Төркем:

???

Язу:

кирилл язуы, латин язуы һәм Чечен әлифбасы

Тел кодлары
ГОСТ 7.75–97:

нох. 785

ISO 639-1:

ce[2]

ISO 639-2:

che[2]

ISO 639-3:

che[2]

Чечен теле
чеч. Нохчийн мотт
чеч. Noxçiyn mott
Дәүләт  Россия[3][4]
 Төркия[5]
 Үрдүн[6]
 Гөрҗистан[7]
 Казакъстан[8]
 Аурупа Берлеге
Барлыкка килү урыны Төньяк Кавказ[d], Чечня, Дагстан, Ингушетия һәм Төньяк Осетия
Административ-территориаль берәмлек Чечня, Ингушетия, Дагстан һәм Төньяк Осетия
Тел типологиясе SOV[d] һәм агглютинатив тел
Язу кирилл язуы, латин язуы һәм Чечен әлифбасы
Телне көйләүче Чече Республикасы Фәннәр академиясе[d]
Сөйләшүчеләр саны 1 393 900 ± 0 кеше кеше (2010)[1]
Телнең ЮНЕСКО статусы куркыныч астында[d]
Ethnologue каталогында телнең статусы 2 Provincial[d][1]
Викимедиа проектларында тел коды ce
 Чечен теле Викиҗыентыкта

Диалектлар

үзгәртү

Күпсанлы чечен диалектлары бар:

Фонология

үзгәртү

Чечен теленең фонологик хасиятләренә гарәп теле һәм Төньяк Америка салиш телләренә охшаш тартыклар байлыгы һәм швед теле һәм алман теленә охшаш зур сузыклар системасы керә.

Әдәбият

үзгәртү
  • Арсаханов И. А. Чеченская диалектология / Чечено-Ингушский научно-исследовательский институт истории, языка, литературы и экономики; под редакцией З. А. Гавришевской. — Гр.: Чечено-Ингушское книжное изд-во, 1969. — 211 с. — 600 экз.
  • Байсултанов Д. Б. Экспрессивно–стилистическая характеристика фразеологизмов чеченского языка (диссертация). — Лейден, 2006.
  • Гугиев Х. Г., Хумпаров А. Х., Чентиева М. Д. Нохчийн меттан грамматика. — Гр., 1940.
  • Дешериев Ю. Д. Современный чеченский литературный язык. Фонетика. — Гр., 1960.
  • Дешериева Т. И. Сравнительно-типологическая фонетика чеченского и русского литературных языков. — Гр., 1965.
  • Услар П. К. Этнография Кавказа. Языкознание. Чеченский язык. — Тифлис, 1888.
  • Чокаев К. 3. Словообразование имен существительных в чеченском литературном языке. — Гр., 1959.
  • Яковлев Н. Ф. Морфология чеченского языка // Труды Чеч.-Инг. НИИ истории языка и лит-ры. — Гр., 1959. — Т. I.
  • Яковлев Н. Ф. Синтаксис чеченского литературного языка. — М., 1940.
  • Алироев М. Кистинский диалект чеченского языка // Изв. Чеч.-Инг. НИИ истории, языка и лит-ры (вып. 2). — Гр., 1962. — Т. III.
  • Арсаханов И. А. Аккинский диалект в системе чечено-ингушского языка. — Гр., 1959.
  • Мациев А. Г. Чеберлоевский диалект. — Гр., 1962.
  • Алироев И. Ю. Чеченско-русский словарь / Ред. Хамидова З. Х.. — М.: «Academia», 2005. — 384 с. — 3000 экз. — ISBN 5-87444-179-4..
  • Ю. Д. Дешериев. Чеченский язык // Языки народов СССР. — М., 1967. — Т. 4. Иберийско-кавказские языки. — С. 190—209.
  • Джамалханов З. Д., Мациев А. Г., Одзоев И. А. Чеченско-ингушско-русский словарь. — Гр., 1962.
  • Исмаилов А. Т. Слово. Размышления о чеченском языке / Ответ. ред. З. Д. Джамалханов. — Элиста: АПП «Джангар», 2005. — 928 с. — 3000 экз. — ISBN 5-94587-035-8..
  • Карасаев А. Т., Мациев А. Г. Русско-чеченский словарь. — «Русский язык», 1978. — 728 с.
  • Мациев А. Г. Чеченско-русский словарь. — М., 1961.
  • Johanna Nichols and Arbi Vagapov. Chechen-English and English-Chechen Dictionary = Noxchiin-ingals, ingals-noxchiin deshnizhaina. London; New York: Routledge Curzon, 2004. ISBN 978-0-203-56517-9
 
Википедия

Википедиянең
чечен телендә бүлеге бар!
ce:Wikipedia:Коьрта_агӀо


Искәрмәләр

үзгәртү