Чечен теле
Чечен теле (нохчийн мотт, nokhchiyn mott) күбесенчә Чечняда һәм Россия буйлап һәм Европа илләрендә, Иорданиядә, Үзәк Азиядә (күбесенчә Казакъстанда һәм Кыргызстанда) һәм Грузиядә якынча 2 млн кеше сөйләшә торган Төньяк-көнчыгыш Кавказ теле. Күп дәрәҗә үзара аңлаешлылык һәм уртак сүзлек составы булган чечен теленә шактый бәйле ингуш теле белән бергә ул вайнах тармагын формалаштыра.
Чечен теле | |
Күзәтүдә тора: | |
---|---|
Сөйләшүчеләр саны: | |
Халәт: | |
Классификация | |
Төркем: |
??? |
Язу: | |
Тел кодлары | |
ГОСТ 7.75–97: |
нох. 785 |
ISO 639-1: | |
ISO 639-2: | |
ISO 639-3: |
Чечен теле | |
чеч. Нохчийн мотт чеч. Noxçiyn mott | |
Дәүләт |
Россия[3][4] Төркия[5] Үрдүн[6] Гөрҗистан[7] Казакъстан[8] Аурупа Берлеге |
---|---|
Барлыкка килү урыны | Төньяк Кавказ[d], Чечня, Дагстан, Ингушетия һәм Төньяк Осетия |
Административ-территориаль берәмлек | Чечня, Ингушетия, Дагстан һәм Төньяк Осетия |
Тел типологиясе | SOV[d] һәм агглютинатив тел |
Язу | кирилл язуы, латин язуы һәм Чечен әлифбасы |
Телне көйләүче | Чече Республикасы Фәннәр академиясе[d] |
Сөйләшүчеләр саны | 1 393 900 ± 0 кеше кеше (2010)[1] |
Телнең ЮНЕСКО статусы | куркыныч астында[d] |
Ethnologue каталогында телнең статусы | 2 Provincial[d][1] |
Викимедиа проектларында тел коды | ce |
Чечен теле Викиҗыентыкта |
Диалектлар
үзгәртүКүпсанлы чечен диалектлары бар:
Фонология
үзгәртүЧечен теленең фонологик хасиятләренә гарәп теле һәм Төньяк Америка салиш телләренә охшаш тартыклар байлыгы һәм швед теле һәм алман теленә охшаш зур сузыклар системасы керә.
Әдәбият
үзгәртү- Арсаханов И. А. Чеченская диалектология / Чечено-Ингушский научно-исследовательский институт истории, языка, литературы и экономики; под редакцией З. А. Гавришевской. — Гр.: Чечено-Ингушское книжное изд-во, 1969. — 211 с. — 600 экз.
- Байсултанов Д. Б. Экспрессивно–стилистическая характеристика фразеологизмов чеченского языка (диссертация). — Лейден, 2006.
- Гугиев Х. Г., Хумпаров А. Х., Чентиева М. Д. Нохчийн меттан грамматика. — Гр., 1940.
- Дешериев Ю. Д. Современный чеченский литературный язык. Фонетика. — Гр., 1960.
- Дешериева Т. И. Сравнительно-типологическая фонетика чеченского и русского литературных языков. — Гр., 1965.
- Услар П. К. Этнография Кавказа. Языкознание. Чеченский язык. — Тифлис, 1888.
- Чокаев К. 3. Словообразование имен существительных в чеченском литературном языке. — Гр., 1959.
- Яковлев Н. Ф. Морфология чеченского языка // Труды Чеч.-Инг. НИИ истории языка и лит-ры. — Гр., 1959. — Т. I.
- Яковлев Н. Ф. Синтаксис чеченского литературного языка. — М., 1940.
- Алироев М. Кистинский диалект чеченского языка // Изв. Чеч.-Инг. НИИ истории, языка и лит-ры (вып. 2). — Гр., 1962. — Т. III.
- Арсаханов И. А. Аккинский диалект в системе чечено-ингушского языка. — Гр., 1959.
- Мациев А. Г. Чеберлоевский диалект. — Гр., 1962.
- Алироев И. Ю. Чеченско-русский словарь / Ред. Хамидова З. Х.. — М.: «Academia», 2005. — 384 с. — 3000 экз. — ISBN 5-87444-179-4..
- Ю. Д. Дешериев. Чеченский язык // Языки народов СССР. — М., 1967. — Т. 4. Иберийско-кавказские языки. — С. 190—209.
- Джамалханов З. Д., Мациев А. Г., Одзоев И. А. Чеченско-ингушско-русский словарь. — Гр., 1962.
- Исмаилов А. Т. Слово. Размышления о чеченском языке / Ответ. ред. З. Д. Джамалханов. — Элиста: АПП «Джангар», 2005. — 928 с. — 3000 экз. — ISBN 5-94587-035-8..
- Карасаев А. Т., Мациев А. Г. Русско-чеченский словарь. — «Русский язык», 1978. — 728 с.
- Мациев А. Г. Чеченско-русский словарь. — М., 1961.
- Johanna Nichols and Arbi Vagapov. Chechen-English and English-Chechen Dictionary = Noxchiin-ingals, ingals-noxchiin deshnizhaina. London; New York: Routledge Curzon, 2004. ISBN 978-0-203-56517-9
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Language
- ↑ http://www.unesco.org/languages-atlas/en/atlasmap/language-id-1067.html
- ↑ ScriptSource - Russian Federation
- ↑ ScriptSource - Turkey
- ↑ ScriptSource - Jordan
- ↑ ScriptSource - Georgia
- ↑ ScriptSource - Kazakhstan