Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы

Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы яки ITER (инглизчә International Thermonuclear Experimental Reactor, шулай ук латинча iter - юл) - халыкара тәҗрибә термотөш реакторының проекты. ИТЭРның төп максаты - термотөш реакторын табыш алу кулланылышында мөмкинлек күрсәтү һәм шул юлда физик, технологик проблемаларны чишү.

Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы
Нигезләнү датасы	24 октябрь 2006 һәм 2006
Спонсор	Аурупа Берлеге, Һиндстан, Япония, Кытай, Россия, Көньяк Корея һәм Америка Кушма Штатлары
Шигарь тексты	The way to new energy
Дәүләт	Франция
Административ-территориаль берәмлек	Сен-Поль-ле-Дюранс
Идарә итүче орган	Организация ИТЭР[d]
Штаб-фатирының урнашуы	Кадараш[d], Сен-Поль-ле-Дюранс
Әүвәлгесе	Joint European Torus[d]
Киләсе	DEMO[d]
Хезмәтләндерүче	Организация ИТЭР[d]
Проект яки миссиянең максаты	Управляемый термоядерный синтез[d]
Рәсми веб-сайт	iter.org​(ингл.)
Халәте	в процессе строительства[d]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре	36 367 һәм 66 500 ± 99
Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы Викиҗыентыкта

Термотөш реакторы проекты

Халыкара тәҗрибә термотөш реакторы урнашу урыны

Реактор Франция көньягында, Марсельдән 60 чакрым арада, Кадараш тикшерү үзәгендә төзеләчәк, ул 180 га мәйданында урнашачак.

Башта төзү 5 миллиард евро белән бәяләнә иде, ләкин 2016 елда гомум бәясе 19 миллиард еврога җитә, ә тәҗрибәләр тик 2025 елда башланасы.

Максат

Фәнни бәяләр буенча 2100-2150 елларда Җирдә бөтен нефть, газ, уран бетер диярлек һәм энергетик коллапс булмас өчен яңа энергия чыганакларын кулланырга мәҗбүр булачак. Иң күп энергия чыгара торган ысул - термотөш синтезы булып тора: ике җиңел атом берләшү нәтиҗәсендә күп энергия чыгарыла, иң табышлы вариант - дейтерий һәм тритий синтезы:

${}_{1}^{2}{\mbox{H}}+{}_{1}^{3}{\mbox{H}}\rightarrow {}_{2}^{4}{\mbox{He}}+{}_{0}^{1}{\mbox{n}}+17.6{\mbox{ MeV}}$

Дейтерий океанда чиксез күп бар, тритий бу реакторда чыгарыла.

Әлеге реакция бик югары температурада бара (100 000 000 К), шул температурага җиткерү һәм плазма тоту - иң авыр проблема, ул 65 ел дәвамында чишелмәгән әле. Нәкъ ИТЭРда чишеләсе дип көтелә.

Катнашучы илләр

• Европа Берлеге
• Россия:
  • Курчатов институты
  • Росатом ширкәте
  • Ефремов НИИ
  • НИКИЭТ
  • Кулланма физика институты (РАН)
  • ТРИНИТИ
  • Йоффе ФТИ
  • ВНИИНМ
  • Төш физикасы институты (РАН) һ.б.
• АКШ
• Һиндстан
• Кытай
• Корея
• Япония
• Казакъстан

Чыганаклар

• Рәсми сәхифәсе(ингл.)
• Семенов И. Энергетика будущего: управляемый термоядерный синтез. Что такое термоядерный реактор ИТЭР и почему так важно его создание? Материалы лекции, прочитанной 27 ноября 2008 года в ФИАНе.
• Бурхан Массалимов Термоядерный синтез — проект века // В мире науки, № 2, 2014
• Виктор Фридман Мегапроект века — это только начало // В мире науки, № 6, 2014