Торыш (Мөслим районы)
Торыш — Татарстан Республикасы Мөслим районы Симәк авыл җирлегенә керүче авыл. 1904 елда барлыкка килгән. Әүвәл Уфа губернасы Минзәлә өязенең Пучы волостенда урнашкан. 1920 елдан Татарстан АССР Минзәлә кантоны составында. 1930 елдан — Мөслим районында, 1963 елның 1 февраленнән — Сарман районында, 1965 елдан — Мөслим районында.
| Торыш | |
| Дәүләт |
 Россия |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмлек | Симәк авыл җирлеге[1] |
| Почта индексы | 423989 |
 | |
Почта индексы — 423989.
География
үзгәртүРайон үзәге Мөслим авылыннан 18 км төньяк-көнчыгышка таба, җирле үзидарә үзәге Симәк авылыннан 7 км ераклыкта тигез урынга, урман буенда, Мөшеге елгасының югары агымында урнашкан.
Тарих
үзгәртүАвылга нигез салучы булып Минзәлә районы Татар Мөшегесе авылыннан Шәяхмәт исемле кеше исәпләнә. Ул 1904 елда бирегә күчеп килеп, урман төпләп, үзенә йорт сала, чәчүлек җир булдырып, игенчелек белән көн күрә башлый. Аннары күченеп килүчеләр арта, алар калын урманда агач төпләп, иген чәчү һәм йорт салу өчен урын хәзерләгән.
Авыл зурайган, кешеләре күбәйгән. Мәчет салу мәсьәләсен күтәргәннәр. Урман караучы Лаврентий аркылы тиешле оешмалардан 4 десятина җирдән агач кисәргә рөхсәт алынган. Мәчет өчен агач киселгән алан «Җәбләнтәй аланы» дип йөртелә. Мәчет 1929 елга хәтле эшли, аннары мәчет бинасын клуб итеп файдаланалар.
1931 елда авылда 3 бригаданы берләштергән «Торыш» күмәк хуҗалыгы төзелгән (рәисе — Хаҗиәхмәт Гыйльфанов, бригадирлар — Шәрип Шадатов, Гайнан Гыйльфанов, Миңнехан Ханов). Колхоз оешкан елда авыл 75 хуҗалыктан торган. Башта колхоз үзаллы эшләсә, соңрак Кырынтау колхозы белән, аннары «Алга» белән берләшә, аның бригадасы булып кала. Колхоз рәисләре булып Гали Галиев, Хөснуллин, Салих Хисамов, Мөҗәһит Гыйльфанов, Нәзиф Вәлиев, Сәгыйт Дәүләтов, Салихҗан Сабиров эшли. Кырынтау белән кушылгач, рәис булып Сәях Камалов, «Алга» белән кушылгач, Сәлахов эшли.
Авылда башлангыч мәктәп була. Укытучылар булып озак еллар Георгий Ефремов, Зәнфирә Галиева эшли.
2003 елда авылда башлангыч мәктәп (өлкәнрәк балалар Симәк мәктәбенә йөреп укыган), клуб, кибет, терлекчелек биналары була.
Демография
үзгәртү| Халык саны | ||||||||||||||||
| 1913 | 1920 | 1926 | 1938 | 1949 | 1958 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2008 | ||||||
| 355 | 412 | 412 | 506 | 446 | 428 | 437 | 370 | 260 | 215 | 187 | ||||||
Ойконим
үзгәртүАвылның исемен башта Тырыш дип атаганнар, соңрак Торыш итеп үзгәрткәннәр — «шушында торып калыш» дигән мәгънәне аңлаткан.
Климат
үзгәртү| Тәүлек буена һаваның уртача температурасы | ||||||||||||
| Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| -11.4 °C | -11.2 °C | -6 °C | 4.2 °C | 13.3 °C | 18.7 °C | 20.4 °C | 17.6 °C | 11.9 °C | 4.1 °C | -5.2 °C | -10.7 °C | 3.8 °C |
Климат уртача континенталь. Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе буенча климатның коды: Dfb[3]. Уртача еллык һава температурасы 3.8 °C.[4]
Шәхесләр
үзгәртү- Ринал Исмәгыйль улы Хаҗиев – Яр Чаллы педагогика университеты укытучысы, филология фәннәре кандидаты[5].
Чыганаклар
үзгәртү- Татарская энциклопедия. К.: Институт Татарской энциклопедии Академии наук РТ.
Әдәбият
үзгәртү- Әхмәдулла Әхмәтгалиев. Мөслим төбәге. Тарихи сәхифәләр. Яр Чаллы: Яр Чаллы типографиясе ДУП, 2003 ел, 193нче бит.
Сылтамалар
үзгәртү- Симәк авыл җирлеге. 2021 елның 27 гыйнвар көнендә архивланган. Мөслим районы порталы
- История деревни Туруш 2020 елның 29 ноябрь көнендә архивланган.. «Милләттәшләр» порталы
- Торыш. facebook.com
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ ОКТМО
- ↑ История деревни Туруш 2020 елның 29 ноябрь көнендә архивланган.. «Милләттәшләр» порталы
- ↑ World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna
- ↑ NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International
- ↑ Хазиев Ринал Исмагилович. Яр Чаллы педагогика университеты сайты