Тозлак
Тозлак (лат. Sálsola) — Амарантчалар (Amaranthaceae) семьялыгына керүче үсемлекләр ыругы. Ыруг вәкилләре арасында үләннәр, ярымкуаклар, куак һәм агачлар очрый.
| Тозлак | |
|---|---|
 | |
| Халыкара фәнни исем | Salsola L., 1753[1][2][3] |
| Таксономик ранг | ыру[1] |
| Югарырак таксон | Солянковые[d][4] |
| Таксономик төр | S. kali[d][5][6] |
| Шушы чыганакларда тасвирлана | Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 25(2)[d], The Domestic Encyclopædia; Or, A Dictionary Of Facts, And Useful Knowledge[d] һәм Энциклопедический словарь Гранат[d] |
| Нәрсәнең чыганагы | salsoline alkaloids[d] |
Таралу
үзгәртүАлар Европа, Азия һәм Африкада таралган. Тозлаклар нигездә тигезлектә, коры һәм тозлы туфракларда, чүлләр һәм ярымчүлләрдә үсәләр. Америка һәм Австралиягә читтән кергән үсемлек.
Татарстан территориясендә 2 төре бар: калкулык тозлагы (Salsola collina) һәм курай тозлагы (Salsola tragus) – ара-тирә барлык районнарда да очрыйлар. Далаланган тау битләрендә, көтүлекләрдә, чүпле урыннарда, юл буйларында үсә.
Элек бу ыругны Алабутачалар семьялыгына керткәннәр.
Ботаник тасвирлау
үзгәртү10-100 см биеклектәге үсемлек. Сабагы тармакланган. Яфраклары тар, чиратлашып урнашкан. Чәчәкләре ике җенесле, чәчәк төркеме куентылы башак. Җимеше – канатча. Июль-сентябрьдә чәчәк ата. Җимешләре август-октябрьдә өлгерә. Орлыктан үрчиләр.
Куллану
үзгәртүКалкулык тозлагының җир өсте өлешләрендә сапониннар, алкалоидлар, калий тозлары, натрий бар.
Халык медицинасында үлән төнәтмәсе бөер, бавыр һәм йөрәк авыруларын дәвалауда кулланыла.
Курай тозлагы – терлек азыгы.[7]
Төрләр
үзгәртүЫругта 65 төр бар[8]:
- Salsola acanthoclada
- Salsola africana
- Salsola algeriensis
- Salsola angusta
- Salsola arbusculiformis
- Salsola australis
- Salsola austroiranica
- Salsola austrotibetica
- Salsola baranovii
- Salsola brevifolia
- Salsola chellalensis
- Salsola chinghaiensis
- Salsola collina — Калкулык тозлагы
- Salsola cruciata
- Salsola cyrenaica
- Salsola daghestanica
- Salsola divaricata
- Salsola drummondii
- Salsola euryphylla
- Salsola foliosa
- Salsola glomerata
- Salsola ×gobicola
- Salsola grandis
- Salsola griffithii
- Salsola gymnomaschala
- Salsola gypsacea
- Salsola halimocnemis
- Salsola hartmannii
- Salsola ikonnikovii
- Salsola jacquemontii
- Salsola junatovii
- Salsola kali
- Salsola kerneri
- Salsola komarovii
- Salsola laricifolia
- Salsola longifolia
- Salsola mairei
- Salsola makranica
- Salsola masclansii
- Salsola melitensis
- Salsola monoptera
- Salsola omanensis
- Salsola oppositifolia
- Salsola pachyphylla
- Salsola papillosa
- Salsola paulsenii
- Salsola pontica
- Salsola praecox
- Salsola praemontana
- Salsola ryanii
- Salsola sabrinae
- Salsola schweinfurthii
- Salsola sinkiangensis
- Salsola squarrosa
- Salsola strobilifera
- Salsola subglabra
- Salsola tamamschjanae
- Salsola tamariscina
- Salsola tragus — Курай тозлагы
- Salsola tunetana
- Salsola turcica
- Salsola verticillata
- Salsola webbii
- Salsola zaidamica
- Salsola zygophylla
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокһолм: 1754. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ 2,0 2,1 Linnaeus C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ 3,0 3,1 Appendix III: Conserved, protected, and rejected names of genera and subdivisions of genera // International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (Shenzhen Code) / мөхәррир N. J. Turland, J. H. Wiersema, F. Barrie һ.б. — 2018. — ISBN 978-3-946583-16-5
- ↑ 4,0 4,1 Akhani H., Roalson E. H., Edwards G. Diversification of the old world Salsoleae s.l. (Chenopodiaceae): Molecular phylogenetic analysis of nuclear and chloroplast data sets and a revised classification // International Journal of Plant Sciences — University of Chicago Press, 2007. — ISSN 1058-5893; 1537-5315 — doi:10.1086/518263
- ↑ 5,0 5,1 Wilson K. L. Report of the General Committee: 20 // Taxon: Official News Bulletin of the International Society for Plant Taxonomy — Utrecht: IAPT, Wiley, 2017. — ISSN 0040-0262; 1996-8175 — doi:10.12705/664.15
- ↑ 6,0 6,1 Freitag H., Mosyakin S. L. (2323) Proposal to conserve the name Salsola (Chenopodiaceae s.str.; Amaranthaceae sensu APG) with a conserved type // Taxon: Official News Bulletin of the International Society for Plant Taxonomy — Utrecht: IAPT, Wiley, 2014. — ISSN 0040-0262; 1996-8175 — doi:10.12705/635.15
- ↑ https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/rastitelnost/tozlak Онлайн - энциклопедия Tatarica
- ↑ Salsola (en). Plants of the World Online. әлеге чыганактан 2021-10-27 архивланды. 2021-07-15 тикшерелгән.
Әдәбият
үзгәртү- Salsola // Ботанический словарь / сост. Н. И. Анненков. — СПб.: Тип. Имп. АН, 1878. — XXI + 645 с.
- Солянка // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.
- Колючка, растение из семейства маревых // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.
- Солянка // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Сылтамалар
үзгәртү- Salsola (англ.): сведения о таксоне на сайте Tropicos.
- Солянка на сайте USDA NRCS(ингл.) Проверено 24 января 2009 г.