Теймураз Копалейшвили
| гөрҗ. თეიმურაზ ისაკოვიჩ კოპალეიშვილი | |
| Җенес | ир-ат |
|---|---|
| Ватандашлык |
 СССР |
| Туу датасы | 30 гыйнвар 1930 |
| Туу урыны | Самтредиа[d], Имеретия[d], Гөрҗистан |
| Үлем датасы | 19 февраль 2019 (89 яшь) |
| Һөнәр төре | физик |
Теймураз Исакович Копалейшвили (1930–2019) - Совет һәм Грузия галиме, теоретигы, физигы, физика һәм математика фәннәре докторы (1968), профессор (1969), Грузия ССР Фәннәр академиясе корреспондент әгъзасы (1979), Грузия Милли Фәннәр Академиясе академигы (1993). Фән һәм техники өлкәсендә СССР дәүләт премиясе лауреаты (1977).
Биография үзгәртү
1930 елның 30 гыйнварында Грузия ССРның Самтредия шәһәрендә крестьян гаиләсендә туган.
1948 - 1953 елларда Тифлис дәүләт университетының физика бүлегендә укыган һәм аны мактау билгесе белән тәмамлаган. 1954 - 1957 елларда әлеге университетның аспирантура бүлегендә белемен арттырган.
1958 елдан Тифлис дәүләт университетында фәнни-педагогик эштә ярдәмче, өлкән укытучы һәм 1969 елдан физика факультеты һәм бу университетның теоретик физика кафедрасы профессоры булып, атом физикасы һәм башлангыч кисәкчәләрнең үзара тәэсир итү мәсьәләләре белән шөгыльләнә. 1977 елдан ул Тифлис дәүләт университетының югары энергия физикасы институтын (ИФВЭ ТГУ) оештыручыларның берсе, бу институтның теоретик физика кафедрасы мөдире була.
Фәнни-педагогик эшчәнлеге һәм фәнгә керткән өлеше үзгәртү
Т.И.Копалейшвилиның төп фәнни-педагогик эшчәнлеге атом һәм теоретик физика өлкәсендәге элементлар һәм башлангыч кисәкчәләрнең фундаменталь үзара бәйләнеш физикасы белән бәйләнгән, чикләнгән кварк һәм пион-дейтеронның релятивистик квазипотенциаль тасвирламасы, барионнар һәм мезоннар өлкәсендә тикшеренүләр алып барган. Шулай ук парлаштырылган нуклеон мезон үзләштерү механизмының кабыгы модель ядрәләре кысаларында фаразлау өлкәсендәге тикшеренүләр үткәргән. Бу фаразлар Нобель премиясе лауреаты Джордж Чарпак катнашында Европа Атом тикшеренүләре оешмасында эксперименталь рәвештә расланды. Аның фәнни эш нәтиҗәләре АКШ, Европа һәм Рәсәйдә (Дубна; ОИЯИ) күпсанлы халыкара конгрессларда һәм конференцияләрдә хәбәр ителде.
1958 елда ул "Дейтоннар һәм тритоннар катнашындагы кайбер җиңел ядрәләрдә реакцияләрне тикшерү" темасы белән кандидатлык диссертациясен яклый. 1968 елда физика һәм математика фәннәре докторы дәрәҗәсе докторлык диссертациясе яклауга ирешә. 1969 елда ул СССРның Югары аттестация комиссиясе тарафыннан профессор академик титулына лаек булды. 1979 елда Грузия ССР Фәннәр академиясенең тиешле әгъзасы, 1993 елда Грузия Фәннәр академиясенең тулы әгъзасы итеп сайланды. Т.И. Копалейшвили йөздән артык фәнни эш, монографияләр һәм дәреслекләр, дөньяның алдынгы фәнни журналларында басылган күпсанлы мәкаләләр авторы. Аның җитәкчелегендә алты доктор һәм егерме кандидатлык диссертациясе якланган [1] [2] [3].
Төп хезмәтләре үзгәртү
- Исследование реакций на некоторых легких ядрах с участием дейтонов и тритонов. - Тбилиси, 1956. - 106 с.
- О механизме поглощения π± -мезонов легкими ядрами / Т. И. Копалейшвили, Ф. Г. Ткебучава. - Дубна: 1968. - 13 с. - (Издания/ Объедин. ин-т ядерных исследований. Лаборатория теорет. физики; Р4-3666).
- Структура легких ядер и процессы поглощения π±-мезонов и γ-квантов. - Тбилиси, 1967. - 237 с.
- Роль релятивистской кинематики в пион-дейтронном рассеянии / Г. А. Емельяненко, Т. И. Копалейшвили, А. И. Мачавариани. - Дубна: 1976. - 5 с. - (Издания/ Объедин. ин-т ядерных исследований; Р2-9693).
- Эффект динамического запаздывания в спектре масс тяжелых кваркониев / Т. Копалейшвили, А. Русецкий. - Дубна : ОИЯИ, 1996. - 16 с. - (Препринт. Объед. ин-т ядер. исслед.; Е2-96-396)
Бүләкләре һәм премияләре үзгәртү
- "Мактау билгесе" ордены
- Фән һәм техника буенча СССР дәүләт премиясе (1977 - электрон тизләткечләрнең көчле нурларында эшләүче Вилсон камералары ысулы ярдәмендә яктылык ядрәләренең югары энергияле нурлар белән бүленүен өйрәнү өчен берничә фәнни эш) [4]
- П.Меликишвили исемендәге Грузия ССР Фәннәр Академиясе премиясе лауреаты
- Н.Мусхелишвили исемендәге Грузия ССР Фәннәр премиясе лауреаты[1] [2] [3]
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 Академики АН Грузии // Национальная академия наук Грузии(груз.)(ингл.)
- ↑ 2,0 2,1 Теймураз Копалейшвили 30.01.1930—19.02.2019 / Еженедельник ОИЯИ // №9 (4455) от 7 марта 2019
- ↑ 3,0 3,1 Физики : Биогр. справ. / Ю. А. Храмов; Под ред. А. И. Ахиезера. - М. : Наука, 1983. — 400 с
- ↑ Постановление ЦК КПСС и СМ СССР «О присуждении Государственных премий СССР в области науки и техники». Газета «Правда», 7 ноября 1977
Әдәбият үзгәртү
- Физики : Биогр. справ. / Ю. А. Храмов; Под ред. А. И. Ахиезера. - М. : Наука, 1983. — 400 с.