Татарстан Республикасы Югары Суды
Татарстан Республикасы Югары Суды (рус. Верховный суд Республики Татарстан) — Татарстан Республикасы территориясендә Россия Федерациясе суд хакимиятенең иң югары органы. 2011 елның 30 апреленнән Югары суд рәисе — Азат Гыйльметдинов.
| Татарстан Республикасы Югары Суды | |
| Нигезләнү датасы | 12 декабрь 1922 |
|---|---|
_01.jpg) | |
| Дәүләт |
 Россия |
| Административ-территориаль берәмлек | Идел буе федераль округы, Татарстан, Казан һәм Вахитов районы |
| Урам | Пушкин урамы |
| Адрес | 420015, Россия Федерациясе, Татарстан республикасы, Казан шәһәре, Пушкин урамы, 72/2 йорты |
| Рәсми веб-сайт | vs.tat.sudrf.ru(рус.) |
 | |
 Татарстан Республикасы Югары Суды Викиҗыентыкта | |
Тарих
үзгәртүРоссия империясе Сенатының 1870 елның 27 октябрендәге указы белән Казан округ суды, Казан суд палатасыннан соң граждан һәм җинаять эшләрен карау буенча икенче суд инстанциясе буларак, гамәлгә куела. Рәсми рәвештә 1870 елның 8 ноябрендә эшли башлый. Казан губернасында ике бүлек — граждан һәм җинаять бүлеге составында эшли. Казан округ суды 38 судьядан тора. Округ суды рәисенең иптәшләре җинаять (8 суд әгъзасы) һәм граждан (6 суд әгъзасы) бүлекләрендә җитәкчелек итә. Губернаның 14 өязендә округ судының 18 өяз әгъзасы эшли. Казан, Чистай, Лаеш, Спас, Тәтеш, Зөя өязләрендә икешәр суд әгъзасы булган. Чистай, Козьмодемьянск һәм Чебоксар шәһәрләрендә шәһәр судьялары эшли. Судья вазыйфасына кандидатларның югары юридик белеме булырга, 5 елдан да ким булмаган санда судта кече һәм өлкән кандидатлар, канцеляриячеләр яки бүлек секретарьлары вазыйфаларында хезмәт итәргә тиеш булалар[1][2][3].
1917 елның Февраль инкыйлабыннан соң Казан округ суды үз эшен элеккеге тәртиптә дәвам итә, судьялар Вакытлы хөкүмәткә тугрылык турында ант кабул итә. Октябрь инкыйлабыннан соң, 1917 елның 22 ноябрендәге «Суд турында» Бөтенрусия Үзәк Башкарма Комитеты һәм РСФСР Халык комиссарлары шурасы тарафыннан иске тәртипнең барлык суд органнары, шул исәптән Казан округ суды бетерелә, аның урынына Казан революция трибуналы гамәлгә куела. 1918 елның маенда Казанның Ак чехларны яулап алуы сәбәпле, революцион трибунал үз эшен туктата. Совет властен торгызганнан соң, Казанда 1918 елның сентябрендә Казревтрибунал кабат эшли башлый, ә шул ук елның ноябрендә Татар хәрби революцион трибуналы итеп үзгәртелә[2].
1922 елның 12 декабрендә 9 нчы чакырылыш Бөтенрусия Үзәк Башкарма комитетының 4 нче сессиясе карары нигезендә, 1922 елның 31 октябрендәге Татар хәрби революцион трибуналыннан ТАССР өлкә суды оештырыла. 1923 елның 17 октябрендә Бөтенрусия Үзәк Башкарма комитеты һәм РСФСР Халык комиссарлары шурасы карары белән 1923 елның 5 сентябрендәге ТАССР Баш суды итеп үзгәртелә. Кассация суды, җинаять һәм граждан эшләре буенча беренче инстанция суды функцияләрен башкарган, халык судьялары һәм тикшерүчеләре артыннан суд күзәтчелеге тәртибендә ревизия-контроль эшчәнлеге белән шөгыльләнгән, Республика халык судлары белән турыдан-туры җитәкчелек иткән. Ул ТАССР үзәк сайлау комиссиясе рәисеннән, җинаять һәм граждан бүлекләре буенча рәис урынбасарларыннан, суд әгъзаларыннан тора. Пленум, җинаять һәм граждан эшләре буенча суд һәм кассация коллегияләре, махсус коллегия, мәгълүмат-статистика һәм оештыру-инструкторлык бүлекләре составында эшләгән[1][4].
1937 елгы ТАССР Конституциясен кабул иткәннән соң, ТАССР Үзәк сайлау комиссиясе карары белән 1937 елның 16 февралендәге ТАССР Баш суды ТАССР Югары Суды дип үзгәртелә (1990 елдан — Татарстан ССР, 1992 елдан — Татарстан Республикасы). Рәис, ике рәис урынбасары, егерме бер суд әгъзасы, шулай ук халык утырышчыларыннан тора. 1954 елда президиум кертелә. РСФСР Югары Советы Президиумының 1957 елның 11 апрелендәге указы белән Татарстан Республикасы Юстиция министрлыгы бетерелә, ә Суд идарәсе функцияләре тулысынча ТАССР Югары судында туплана. Үзгәртеп кору барышында ТАССР Югары суды рәистән, өч урынбасардан һәм 22 суд әгъзасыннан тора башлый. 1958 елга кадәр судьялар ТАССР Югары Советы тарафыннан 3 елга, 1958—1990 елларда — 5 елга, 1990 елдан — 10 елга сайлана. 1999 елда Татарстан Республикасы Югары судында 56 судья, шул исәптән рәис, рәиснең беренче урынбасары һәм граждан һәм җинаять эшләре буенча 2 урынбасары эшли[1][4][5].
Хәзерге вакытта Татарстан Республикасы Югары суды Казан округ судының варисы булып санала[6].
Вәкаләтләре һәм бурычлары
үзгәртү.jpg)
.jpg)
Татарстан Республикасы Югары Суды Татарстан Республикасы территориясендә гомуми юрисдикциядәге федераль суд һәм Татарстан территориясендә район (шәһәр) судларына һәм җәмәгать судьяларына карата турыдан-туры Югары суд инстанциясе булып тора. Югары суд судьялары Россия Югары Суды рәисе тәкъдиме буенча һәм Татарстан Республикасы Дәүләт Советы белән вәкаләтләр вакытын чикләмичә Россия Президенты белән билгеләнә. Татарстан Югары суды белән рәис һәм аның дүрт урынбасары җитәкчелек итә, ә суд штатында 128 судья тора.
Судьялар һәм утырышчылар бәйсез һәм законга гына буйсына. Югары суд компетенциясенә закон чыгару инициативасы хокукына керә; беренче инстанция суды сыйфатында, кассация тәртибендә, күзәтчелек тәртибендә, яңа ачылган хәлләр буенча эшләрне карау; район һәм шәһәр судларының суд эшчәнлегенә күзәтчелекне гамәлгә ашыру; суд практикасын өйрәнү һәм гомумиләштерү, суд статистикасын анализлау. Суд коллегияләренең карарларына, хөкем карарларына һәм билгеләмәләренә, Татарстан Югары Суды судьясы карарларына шикаять белдерелергә һәм процессуаль законнар нигезендә РФ Югары судында протест белдерелергә мөмкин[1][7].
Урнашу
үзгәртү.jpg)
2002—2009 елларда Казан шәһәренең Пушкин урамында төзелгән «Гадел хөкем сарае» дигән бинада урнашкан[8][9][10][11]. Иске бина (федераль әһәмияттәге тарих һәйкәле) Кремль урамында урнашкан[12]. Бина 1825 елда классицизм стилендәге кирпечтән ике катка Казан вице-губернаторы А. Я. Жмакин өчен архитектор А. К. Шмидт белән төзелә, 1830 елларда хәрби губернатор фатирына сатып алына[13]. 1837 елның августында бу бинада Себер сылтамасыннан Кавказга гамәлдәге армиягә җибәрелгән Декабристлар төркеме (А. И. Вегелин, В. Н. Лихарев, Н. И. Лорер, М. А. Назимов, М. М. Нарышкин, А. И. Одоевский, А. Е. Розен, А. И. Черкасов) кичәсе үткәрә[13]. 1872—1874 елларда Казан округ суды һәм суд палатасы бинасы архитектор Лев Хрщонович тарафыннан үзгәртеп корылган; алдагы елларда бина бик нык үзгәртеп корыла, аерым алганда, өченче кат төзелеп бетә[14][15]. Хәзер анда Россия Президентының Татарстандагы кабул итү бүлмәсе урнашкан[16].
Шәхесләр
үзгәртүРәисләр
үзгәртү- 1870—1875: Лазарев Александр Емельянович[17][18];
- 1875—1894: Грасс Людвиг Иеронимович[18];
- 1894—1899: Завадский Владимир Ромулович[18];
- 1899—1903: Кудревич Владимир Ксаверьевич[18];
- 1903—1907: Дьяченко Сергей Викторович[18];
- 1907—1916: Казин Николай Нилович[18];
- 1917—1918: Туношенский Виктор Васильевич;
- 1918: Бочков Андрей Иванович;
- 1918—1919: Нехотяев Алексей Николаевич;
- 1919—1920: Бирюков
- 1920—1921: Баһаветдинев Гыймаз Баһаветдин улы;
- 1921—1922: Кәрибулла Хәйруллин;
- 1922—1923: Саттаров Шамгун Закирович;
- 1923—1925: Кәрибулла Хәйруллин;
- 1925—1927: Султанов
- 1928—1930: Муратов Салих Хафиз улы;
- 1930—1932: Алеев
- 1932—1934: Набиуллин
- 1934—1937: Гариф Сәгыйтов;
- 1938—1941: Шәмсетдинов Гарәфи (Гарәфетдин) Хөснетдин улы (рус. Шамсутдинов Гарафи (Гарафутдин) Хуснутдинович);
- 1941—1950: Сафиуллин Карим Сафиевич ;
- 1950—1954: Токарев Фёдор Лукьянович;
- 1954—1958: Орлов Александр Кириллович;
- 1958—1965: Ярулла Насыйбуллин (рус. Нацибуллин Ярулла Нацибуллович);
- 1965—1969: Басов Анатолий Данилович;
- 1969—1985: Беглова Садыя Ариф кызы;
- 1985—2011: Баранов Геннадий Михайлович;
- 2011—2023: Илгиз Гыйләҗев[19][20]
- 2023-2024: в.б. Эдуард Каминский
- 2024―х.в.: Азат Гыйльметдинов[21].
Аерым танылган хезмәткәрләре
үзгәртү| Түбәндәге төзмә кешеләр һәм роботлар аңларлык күп телле халыкара Викимәгълүмат белем базасында теркәлгән мәгълүматка нигезләнә һәм тулы түгел. Бәйле шәхес турында белем блокларын тутыру һәм соңыннан уң яктагы яңартка басу белән аны баетуда ярдәм итә аласыз. |
| башлау | тәмамлау | исем | тасвирлама | Викиҗыентыктагы төркем | туу датасы | үлем датасы |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Шәмгун Саттаров | 1901 | No/unknown value | ||||
| 1950 | 1954 | Фёдор Токарев | 1903-11-14 | No/unknown value |
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 История суда. Верховный суд Республики Татарстан. 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ 2,0 2,1 История суда. Верховный суд Республики Татарстан. 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Эмма Ситдикова (14 октября 2010). Ф.Мухаметшин: «Люди все больше обращаются в суды, защищая свои права и интересы». Татар-информ. 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ 4,0 4,1 История становления и развития. Татарстан Республикасы Юстиция министрлыгы. әлеге чыганактан 2020-04-17 архивланды. 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Шайдуллин и др., 2017
- ↑ Сегодня отмечается 150 лет со дня открытия Казанского окружного суда. Бизнес Online (8 ноября 2020). 8 ноября 2020 тикшерелгән.
- ↑ Регламент Верховного Суда Республики Татарстан. Верховный суд Республики Татарстан (30 марта 2016). 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Современный Дворец правосудия введен в строй в Казани. Татцентр.ру (20 июня 2009). 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Открытие нового здания УСД в РТ и ВС РТ. Управление Судебного департамента в Республике Татарстан (19 июня 2009). 23 января 2020 тикшерелгән.(үле сылтама)
- ↑ Строительство, реконструкция зданий, 2009. Верховный Суд Республики Татарстан. Судебный департамент при Верховном суде Российской Федерации. 23 января 2020 тикшерелгән.(үле сылтама)
- ↑ О Верховном Суде. Верховный суд Республики Татарстан. әлеге чыганактан 2020-11-13 архивланды. 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Постановление Кабинета Министров Республики Татарстан от 29 апреля 2000 г. № 300 «Об утверждении Перечня недвижимых памятников истории и культуры федерального (общероссийского), республиканского (Республики Татарстан) и местного (городского, районного) значения, не подлежащих приватизации». Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты (29 апреля 2000). 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ 13,0 13,1 Андрей Лебедев (30 июля 2014). Там, где Фемида вершила правосудие. Газета «Республика Татарстан». 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Прогулки по Казани: улица Кремлевская. Татцентр.ру (20 июля 2006). 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Александр Буланов (5 января 2017). Кремлевская за 120 лет: от «Невского проспекта» до одной из самых тихих улиц Казани. ProKazan.ru. 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Татарстан предлагает разместить филиал Президентской библиотеки им. Ельцина в центре Казани. Коммерсантъ (3 сентября 2009). 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Хабарова, Чканова, 2010
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 Екатерина Николаева. Председатели. — Газета «Суд да дело». — Казань : Верховный Суд Республики Татарстан, Управление Судебного департамента в Республике Татарстан, 2012. — № 14 (15) (август). — С. 2. — 4 с.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 30.04.2011 г. № 566 «О назначении судей верховных судов республик, краевых, областных судов и Московского городского суда». Президент Российской Федерации (30 апреля 2011). 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 31.05.2017 г. № 246 «О назначении судей федеральных судов и о представителях Президента Российской Федерации в квалификационных коллегиях судей субъектов Российской Федерации». Президент Российской Федерации (31 мая 2017). 23 января 2020 тикшерелгән.
- ↑ Татарстан Югары суды рәисе итеп Азат Гыйльметдинов билгеләнде. Татар-информ, 13.08.2024
Әдәбият
үзгәртү- Долгов Е. Б. Казанский окружной суд / Хасанов М. Х.. — Татарская энциклопедия. — Казань: Институт Татарской энциклопедии Академии наук Республики Татарстан, 2006. — Т. 3 (К—Л). — С. 102. — 663 с. — ISBN 9785852470355.
- Книга, которую ждали. — Журнал «Правосудие в Татарстане». — Казань : Управление Судебного департамента в Республике Татарстан, Верховный Cуд Республики Татарстан, 2016. — С. 10—28. — 112 с.
- Багаутдинов Ф. Н. Казанский окружной суд: 140 лет. — Казань: Издательство «Познание», 2010. — 208 с. — ISBN 9785839903371.
- Емельянова И. А. Из истории судебной системы Татарской АССР (Очерки). — Казань: Издательство Казанского университета, 1970. — 81 с.
- Мифтахов З. З., Мулюков М. А. Борьба коммунистов Татарии за укрепление диктатуры пролетариата в первые годы советской власти (Из опыта работы коммунистов в системе судебно-следственных учреждений). — Казань: Издательство Казанского университета, 1980. — 215 с.
- Мулюков М. А. Деятельность большевиков по укреплению социалистической законности в первые годы советской власти (На материалах партийных организаций национальных автономий Поволжья). — Казань: Издательство Казанского университета, 1988. — 189 с.
- Мухамадеев А. Р. Главный суд и судебная система ТАССР (1923—1937 гг.). — Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2009. — 191 с. — ISBN 9785949811436.
- Мухамадеев А. Р. Верховный Суд Республики Татарстан: история, события, люди. — Казань: Издательство «Познание», 2011. — Т. 2. — 275 с. — ISBN 9785839903654.
- Остроумов В. П. Казань. Очерки по истории города и его архитектуры. — Казань: Издательство Казанского университета, 1978. — 293 с.
- Стародубский Б. А. Развитие политико-правовой системы социализма (история и современность). Межвузовский сборник научных трудов. — Свердловск: Свердловский юридический институт имени Р. А. Руденко, 1988. — 163 с.
- Хабарова Е. В., Чканова Т.Б. Содержание. — Журнал «Актуальные проблемы экономики и права». — Казань : Институт экономики, управления и права, 2010. — С. 209—213. — 213 с.
- Шайдуллин Р. В. и др. Центральные органы государственной власти и управления Татарстана (1920—2010 гг.). — Казань: Институт Татарской энциклопедии Академии наук Республики Татарстан, 2017. — 400 с. — ISBN 9785902375210.
Сылтамалар
үзгәртү- Верховный суд Республики Татарстан. Официальный сайт. әлеге чыганактан 2020-01-25 архивланды. 2021-01-06 тикшерелгән.
- Верховный суд Республики Татарстан. Страница на портале «Официальный Татарстан». әлеге чыганактан 2020-01-24 архивланды. 2021-01-06 тикшерелгән.
- Казанский окружной суд. Татарская энциклопедия.
Моны да карагыз
үзгәртү
- Татарстан Республикасы Арбитраж суды
- Татарстан Республикасы буенча Эчке эшләр министрлыгы
- Татарстан Республикасы Юстиция министрлыгы
