Татарстан Республикасы композиторлар берлеге
Татарстан Республикасы композиторлар берлеге — иҗтимагый оешма — Татарстан Республикасы профессиональ композиторлар һәм музыка белгечләре иҗади берлеге.
| Татарстан Республикасы композиторлар берлеге | |
 | |
| Тип |
иҗтимагый оешма |
|---|---|
| Нигезләү елы | |
| Урнашуы |
Казан, Лобачевский ур., 10 |
| Төп фигуралар |
Рәшит Кәлимуллин |
| Әгъзалар саны |
58 |
Берлекнең төп максатлары булып торалар: Татарстан Республикасының музыкаль традицияләрен үстерү һәм баету; югары профессиональ әсәрләр булдыру өчен шартлар тәэмин итү; төрле музыкаль жанрлар үсешен кайгырту; рухи һәм иҗтимагый тормышта актив катнашу; концертлар, фестивальләр, конкурслар, конференцияләр үткәрү; Республика, Россия һәм халыкара фестивальләрдә, конкурсларда катнашу.
Тарих
үзгәртүТатарстан Республикасы Композиторлар берлеге 1939 елда оеша. Берлек Оештыру комитеты составына Нәҗип Җиһанов (рәис), Александр Ключарёв, Мансур Мозаффаров керәләр[1].
1940 елның 2 февралендә оештыру комитеты утырышында композиторлар Василий Виноградов, Юрий Виноградов, Нәҗип Җиһанов[2], Александр Ключарёв, Мансур Мозаффаров, Салих Сәйдәшев, Җәүдәт Фәйзи, Заһит Хәбибуллин, Фәрит Яруллин һәм музыка белгече Х. Терегулова катнаша[3].
Архивта сакланган «Татарстан совет композиторлары Берлеге эшчәнлегенә кыскача күзәтү (1940—1947 еллар)» күрсәткәнчә, бары тик 7 ел эчендә 10 опера, 4 балет, 3 музыкаль комедия, 3 симфония, 2 кыллы квартет, берничә кантат һәм сюит, 2 концерт, 150дән артык массакүләм җыр оештырыла. Хисап Нәҗип Җиһановның 1942 елда Казанда куелган «Илдар» операсы Бөек Ватан сугышы темасына беренче совет операсы булып тора дип билгели[4].
1950—1960 еллар дәвамында Композиторлар оешмасының үсеше күзәтелә. 1956—1961 елларда Татарстан АССР Композиторлар берлеге эше турында хәбәрдә билгеләп үтелгәнчә, 1956 елда берлек 17 композитор һәм музыка белгечен берләштерсә, 1961 елда алар 25 була, шуларның 20се югары музыкаль белемле[4].
Татарстан Композиторлар берлеге лидерлары һәрвакыт композиторлар — эре музыка-җәмәгать эшлеклеләре була. Иҗади оешма төзелгәннән соң 1977 елга кадәр аның рәисе Нәҗип Җиһанов була. 1977 елдан 1989 елга кадәр Союзны Мирсәет Яруллин җитәкли. 1989 елдан идарә рәисе — Россия Федерациясенең халык артисты, Россия Федерациясенең атказанган сәнгать эшлеклесе, Татарстан Республикасының халык артисты, Халыкара конкурслар лауреаты, Россия Композиторлар берлегенең Дмитрий Шостакович премиясе лауреаты, Россия Композиторлар берлеге рәисе — Рәшит Кәлимуллин[5][6].
Татарстан Композиторлар берлегенең алтмыш еллык тарихыннан мин илле һәм алтмышынчы еллардагы «алтын чор»ны аерып алыр идем, ул вакытта зур үсеш чоры уза, Нәҗип Җиһанов, Александр Ключарёв, Мансур Мозаффаров, Заһид Хәбибуллин, Җәүдәт Фәйзи, Альберт Леман, соңрак Рөстәм Яхин, Рөстәм Яхин, Рөстәм Яхин, Рөстәм Яхин, Рөстәм Яхин һәм башкалар бик күп әсәрләр иҗат иттеләр. Бу авторларның иҗади күтәрелеш һәм энтузиазмы, яңа әсәрләр иҗат итү, татар музыкасының яңа формаларын үзләштерү, бигрәк тә илленче елларда гаять зур була. Дөрес, илленче еллар башында профессиональ татар музыкасына нигез салучы Салих Сәйдәшев вафат була, ләкин шул ук вакытта А. Леманның актив педагогик эшчәнлеге нәтиҗәсендә татар композиторларының яңа буыны эшли башлый: А. Монасыйпов, Э. Бакиров, Х. Вәлиуллин. Ә ул чорның иң зур вакыйгалары — Нәҗип Җиһановның симфоник һәм опера әсәрләре премьералары. «Кырлай» һәм «Нәфисә» увертюралары, соңрак «Сабантуй»ның икенче симфониясе, «Симфоник новеллалар», «Симфоник җырлар», «Алтынчәч», «Теләче һәм Суслу» опералары, шулай ук «Җәлил» операсы өлешенә аеруча зур уңыш казанды. Композиторлар берлеге ул вакытта беренче ачучылар кебек, тулы канлы тормыш белән яши. Татарстан Композиторлар берлеге пленумына төрле елларда Кабалевский, Коваль, Шостакович мәртәбәле кунаклар сыйфатында киләләр. Кабалевский безнең музыканы тыңлаганнан соң: «Әйе, шундый композитор мәктәбе бар — Казанныкы!».Җитмешенче еллар Татарстан Композиторлар берлеге өчен дә шундый ук актив иҗади тормыш белән тулы иде. Союз инде күп санлы була, аңа композиторларның яңа һәм яңа буыннары кертелә. ...Натан Рахлин җитәкчелегендәге искиткеч симфоник оркестр, консерваториянең яңа концерт залы, искиткеч башкаручылар — болар барысы да өлкән буын композиторларының да, яшьләрнең дә яңа иҗади күтәрелүенә ярдәм итә. Опера театры сәхнәсендә Л. Балиуллина, Б. Мөлеков операсы, Э. Бакировның балетлары дөнья күрәләр...
— Анатолий Луппов, «Золотые десятилетия» мәкаләсеннән, «Казань» журналы № 11/1999.[3]
XX гасырның соңгы чиреге Татарстан композиторлары Ш. Шәрифуллин, Л. Хәйретдинова, Б. Четвергов, А. Руденко, Р. Абдуллинның актив эшчәнлеге белән бәйле, аларга алмашка яңа буын композиторлар — Р. Ахиярова, М. Шәмсетдинова, Л. Батыр-Болгари, Ш. Тимербулатов, И. Сафин, Р. Кәлимуллин килә. Ел саен диярлек Татарстанның композиторлар оешмасы составына яңа композиторлар кертелә: С.Зорюкова, С. Беликов, С. Садыкова, Р. Хәкимов[3].
1992 елга кадәр Россия композиторлар берлеге составына кергән Татарстан композиторлар берлеге үз эшчәнлеген Россия Композиторлар берлеге Уставы нигезендә төзи. 1992 елда Татарстан Республикасы Композиторлар берлегенең беренче мөстәкыйль Уставы кабул ителә. 1994 елда «Россия композиторлар берлеге һәм Татарстан композиторлар берлеге белән хезмәттәшлек итү һәм уртак эшчәнлек турында» килешү төзелә[3].
Татарстан Республикасы композиторлар берлеге тарафыннан үткәрелә торган иң әһәмиятле чаралар:
- «Европа—Азия» халыкара заманча музыка фестивале (1993 елдан 2 елга бер тапкыр)[7];
- Идел һәм Урал буе композиторлары музыкасы фестивале (1982 елдан ел саен)[7];
- Татарстан композиторларының яңа әсәрләреннән симфоник концертлар (елга 2 тапкыр)[7];
- Республика композиторларының еллык юбилей концертлары (симфоник, камера, хор)[7].
1999 елда Татарстан Республикасы композиторлар берлеге Амстердамдагы штаб-фатиры булган Халыкара заманча музыка ассоциациясе (ISCM) әгъзасы була[5].
2015 елда Татарстан Республикасы композиторлар берлеге штаб-фатиры Токиода урнашкан Азия композиторлары лигасына (ACL) кабул ителә[8].
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Союз композиторов Республики Татарстан. әлеге чыганактан 2016-08-02 архивланды.
- ↑ «Назиб Жиганов: вехи биографии. По документам Национального архива Республики Татарстан». әлеге чыганактан 2016-09-15 архивланды.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 История Союза композиторов Республики Татарстан на сайте «Культура и искусство Татарстана». әлеге чыганактан 2016-08-02 архивланды. 2016-01-13 тикшерелгән.
- ↑ 4,0 4,1 Статья о Назибе Жиганове на сайте Национального архива Республики Татарстан. әлеге чыганактан 2016-09-15 архивланды. 2019-12-19 тикшерелгән.
- ↑ 5,0 5,1 Справка о Союзе композиторов Республики Татарстан на сайте Министерства культуры Республики Татарстан. әлеге чыганактан 2016-04-16 архивланды. 2016-01-13 тикшерелгән.
- ↑ Рашид Калимуллин: «Комбинаций в музыке – миллионы! Это неправда, что уже все придумано»
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Интернет-конференция Председателя Союза композиторов Республики Татарстан Р. Ф. Калимуллина на сайте газеты «Бизнес-Online», archived from the original on 2019-03-31, retrieved 2021-01-20
- ↑ Рашид Калимуллин: «Пока в Татарстане дело с национальными инструментами обстоит неважно»
Сылтамалар
үзгәртү- Татарстан Республикасы композиторлар берлеге җитәкчелеге 2020 елның 18 июль көнендә архивланган.
