Солтан Шәмси
татар тарихчысы, язучысы, әдәби тәрҗемәчесе
Солтан Шәмси, Солтан Сәләх улы Шәмсетдинов (1946 елның 11 феврале, Суыксу, Дөбъяз районы, ТАССР, РСФСР, ССРБ) — татар язучысы, тарихчы, әдәби тәрҗемәчесе. ТАССР һәм ССРБ язучылар берлеге әгъзасы (1985), Татарстан Республикасының Атказанган мәдәният хезмәткәре (1996), Татарстан язучылар берлегенең Фатих Хөсни (2000) һәм Абдулла Алиш исемендәге премияләре иясе (2013).[2]
| Солтан Шәмси | |
|---|---|
.JPG) | |
| Туган | 10 февраль 1946[1] (78 яшь) Суыксу (Биектау районы), Биектау районы, Татарстан АССР, РСФСР, СССР[1] |
| Ватандашлыгы |  СССР Россия |
| Әлма-матер | А. М. Горький ис. Әдәбият институты[1] |
| Һөнәре | язучы, әдәби тәрҗемәче, тарихчы, кырдыручы |
| Эш бирүче | Татарстан китап нәшрияты, Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты[1], Казан утлары[1], Идел һәм Татарстан |
| Бүләк һәм премияләре |  Абдулла Алиш исемендәге премия (2013) |
| Эш урыны: | Татарстан китап нәшрияты, Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты[1], Казан утлары[1], Идел һәм Татарстан |
Иртәнге еллар
үзгәртү
Балачак еллары һәм үсмер чагы Юртыш авылында уза. Җидееллык мәктәптән соң Казан училищесында металл кыручы (токарь) һөнәрен үзләштерә. 1962 елда Мәскәүгә китә, башкала заводларында гади эшче, токарь, слесарь-инструментчы булып эшли, кичке урта мәктәпне тәмамлый. 1967—1969 елларда гәскәри хезмәтне үтәгәч, Мәскәүнең А.Жданов исемендәге Беренче үрнәк басмаханәдә полиграфист һөнәрен үзләштерә. 1971 елда Казанга кайтып, Камил Якуб исемендәге полиграфия комбинатында китап басучы, «Урак-Чүкеч» заводында слесарь булып эшли башлый.
Әдәби эшчәнлегенең төп баскычлары
үзгәртү- 1972—1977 елларда Мәскәүдә М.Горький исемендәге Әдәбият институтында югары белем ала.
- 1977—1985 елларда «Казан утлары» журналының проза бүлегендә мөхәррир.
- 1984 елда татар телендә «Көмеш чылбыр» хикәяләре җыентыгы бастырыла.
- 1986 елда Галимҗан Ибраһимовның «Кызыл чәчәкләр» әсәренең русчага тәрҗемәсе бастырыла (Татарстан китап нәшрияте, «Красные цветы»).
- «Идел», «Татарстан» журналларында, Татарстан китап нәшриятында җаваплы вазифалар башкара.
- 1992 елда Әхмәт ибн Фадланның Идел буе Болгары иленә сәяхәте язмалары нигезендә әдәбиләштерелгән «Путешествие Ахмеда ибн Фадлана на реку Итиль и принятие в Булгарии ислама» сәяхәтнәмә повестен әзерли, 1999 елда — кабат русча һәм татарча бастырыла.
- 2000—2005 елларда Татарстан Фәннәр академиясенең Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институтында татарча текст мөхәррирләре төркемен җитәкли.
Төп басма китаплары
үзгәртүМатур әдәбияты
үзгәртү- Көмеш чылбыр: хикәяләр. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1984. — 96 б. — 7500 д.
- Җәяүле буран: повесть һәм хикәяләр. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1989. — 160 б. — 15000 д.
- Еллар эзе: хикәяләр, пьеса, публицистика / кереш сүз авт. Р.Рахмани. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1996. — 320 б. — 5000 д.
- Ут хәйләсе: повесть-әкият. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1994. — 48 б. — 2000 д.
- Идел Болгарстаны: хикәяләр / соавт. И.Измайлов. — Казан: Мәгариф, 2000. — 96 б. — 6000 д.
- Низаглы йортта: Алтын Урда дәүләтенең таркалу чорыннан сәхифәләр. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2002. — 192 б. — 2000 д.
- Күк капусы ачылса…: эзотерик язмалар, тарихи әсәр, хикәяләр, публицистика. — Казан: Татар. кит. нәшр., 2006. — 430 б. — 2000 д.
- “Сөт калыр, ватан китәр” (2011), “Юаныч” (2020) hәм башка китаплары[3]
Тәрҗемәләре
үзгәртү- Ибрагимов Г. Красные цветы: роман, повесть, рассказы / пер. с татар. С.Шамси. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1986. — 336 с. («Кызыл чәчәкләр») Ибрагимов Г.
- Рассказы / пер. с татар. С.Шамси. — Казань: Татар. кн. изд-во, 1987. — 159 с. («Хикәяләр»)
- С.Антонов, С.Воронин, Н.Думбадзе, С.Данилов, Г.Матевосян, А.Мифтахетдинов, Р.Мир-Хәйдәров кебек язучыларның аерым әсәрләре татар матбугатында төрле елларда дөнья күрде.
Тарихи әсәрләре
үзгәртү- Путешествие Ахмеда ибн Фадлана на реку Итиль и принятие в Булгарии ислама. — М.: Изд-во Мифи-Сервис, 1992. — 92 с.
- Волжская Булгария в рассказах для детей / соавт. И.Измайлов. — Казань: Изд-во «Слово»; «Магариф», 1995. — 80 с. Золотая Орда накануне распада: историческое повествование. — Казань: Татар. кн. изд-во, 2008. — 223 с. — 2000 экз.
- Фәхретдин Р. Алтын Урда ханнары = Ханы Золотой Орды. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1996. —127 б. — 10000 д. (Татар һәм рус телләрендә.)
- Ибне Фазланның Ител елгасына сәяхәте = Путешествие ибн Фадлана на реку Итиль. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1999. — 112 б. — 6000 д. (Татар һәм рус телләрендә.)
Иҗаты турында
үзгәртү- Корбан Р. Үз йөзе, үз сүзе бар // Мәдәни җомга. — 1996. — Февр.
- Әхмәтҗанов М. Хәтернең көмеш чылбыры // Мәдәни җомга. — 1997. — 1 авг.
- Әхмәтҗанов М. Язучы, публицист, тәрҗемәче // М.Әхмәтҗанов. Килер бер көн… — Казан: Татар. кит. нәшр., 1998. — 173—177 б.
- Әмирхан Р. «Бөек болгак»тан башланган фаҗига // Фәнни Татарстан. — 2002. — № 3—4. — 187—190 б.
- Әмирхан Р. Кыйссага әверелгән тарих // Мәдәни җомга. — 2002. — 23 авг.
- Борһаниева Р. Гаугалы йорттан бәрәкәт китә // Шәһри Казан. — 2002. — 18 окт.
- Закиров Х. Низаглы Сарай хәлләре // Мәгърифәт. — 2002. — 12 окт.
- Нигъмәти И. Кояш булып яктырып // Шәһри Казан. — 2006. — 15 февр.
Моны да карагыз
үзгәртүИскәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 https://matbugat.ru/enc/shmsi-soltan-521/
- ↑ Раил Гатауллин (2016 елның 9 декабрь). Абдулла Алиш әдәби премиясе лауреаты билгеле! (+ барлык Абдулла Алиш премиясе лауреатлары исемлеге). Белем.ру. 2024 елның 25 май тикшерелгән.
- ↑ Биектау районындагы Мәмдәл урта мәктәбендә Солтан Шәмси белән очрашу булды. Татарстан язучылары берлеге (2019 ел). 2024 елның 25 май тикшерелгән.