Исатай районы

Исатай районы – Атырау областенең төньяк-көнбатышындагы администрация бөлініс.

Исатай районы

Герб
Ил	Казакъстан  СССР
Статус	Казакъстан районнары[d]
Административ үзәк	Аккыстау
Нигезләү датасы	17 гыйнвар 1928
Мәйдан	14 700 км²
Телефон коды	+7 71231

Гомуми тасвирлама

Аудан 1928 җылы корылды. 1997 елны областьнең Курмангазы һәм Махамбет районнары җирләрен кушу нигезендә корылды. Җир мәйданы 14,7 мең км². Торагы 26,4 мең кеше, уртача тыгызлыгы 1 км²-ге 1,6 кешедән килә (2008). Райондагы 25 илне микән 6 авыл администрация округга біріктірілген. Район үзәге – Аққыстау аулы Көнбатыш Казакъстан областенең Бөкәй урдасы районы белән, көнбатышында Атырау областенең Курмангазы, төньягендә Индер, көнчыгышында Махамбет районнары белән, көньягендә Каспий диңгезе белән чикләшә. Исатай районының җире түгелімен Каспий тирәсе иңкүлегенең үзәк бүлегендә, шөлдік белдемде урнашкан. Көнбатышының башым бүлеген төбешікті Нарын, Бозанай һәм Меңтеке кұмдары, көнчыгыш бүлеген Җаек үзәне һәм Каспий гаебы ала. Аудан иң алдан 20-еллары корылганы белән, үз тарихында күрше районнарга кушылу мин янә бүленү ауыртпалығын берничә рәт күрүенә туры килде. 1928 е. элекке Урал областе Гурьев округы Сарытөбе олысының мәйданында үзәге Новобогат аулы булып Новобогат районы шаңырак күтәрде. Аудан ике елдан соң таратылып, іріленген Гурьев районына карады. 1939 е. составына 33 ұжымшар, берничә авыл киңәшләрне біріктіріп аудан янә корылды. 1957 е. янә таратылды. 1977 е. үзәге Аққыстау эшче кенті булып 3- рәт корылган Новобогат районының адымы күп әріге бармыйча, 11 елдан соң тагын таратылуы рәтендә югарыдан карар алынды, 1990 е.

аудан янә калыбына китерелеп, районга Исатай исемен бирү рәтендәге җирле халыкның таләп-теләге искә алынды.

Төп казылма байлыклары

Төп казылма байлыгы нефть мин газ. Районда нигезеннән нефть җитештерү белән әйләнешә торган «Жайыкмунайгаз» идарәсе бөтен Ембе нефть берләшмәсе буенча җитештерелә торган «кара алтынның» дүрттән өчен бирә. Аларның казылма урыннары районның көньяк-көнчыгыш ягында, Каспий диңгезенең ярына якынлашу урнашкан. Күзәтелгәннәре: Забурунье, Сазанкұрақ, Октябрь, Мартыши, Ровное, Камышитовое, Көнбатыш һәм Көньяк-көнчыгыш Новобогат казылма урыннары. Җир бите сулары районның тик көньяк-көнчыгыш ягында очраша.

Үсемлекләре мин җанварлар дөньясы

Үсемлекләре комны җирләрдә сораң үләннәр, тозлак җирләрдә сораң,әрем, бұйырғын үскән. Диңгез ярында камыш, құрақ, т.б. үсә. Җанварлар дөньясыннан ак бөкен, бүре, төлке, куян; суында каз, үрдәк, шағала, қызғыш, шымшық, т.б. яши. Каспий диңгезендә берничә бәяле балык төрләре бар.

Илне тораклары мин машина юллары

Эре илне торакларына Аккыстау, Актогай, Жанбай, Манаш, Исатай, Х.Ергалиев, Чапаев ята.

Районга Аккыстау авыл администрациясеннән: Аккыстау а., Гран а., № 17 тимер юл бүлеге керә.

Тұщықұдық авыл администрациясенә: Чапаев а., Разведкаа., Айбас, Есиркеп, Шәлік, Шыныбек, Кызыл өй, Бегайдар илне тораклары;

Новобогат авыл администрациясенә: Новобогат., Аккутир, Аукайран, Жаскайрат, Карачыганак илне тораклары;

Забурын авыл администрациясенә: Жанбай аулы, Амангәлде, Забурын, Мынтобе, Манаш илне тораклары;

Исатай ауылдык администрациясенә: Исатай аулы мин № 13 Нарын тимер юл бүлеге;

Актогай ауылдык администрациясенә: Актогай а., Сарытоғай, #Топай илне тораклары керә. Исатай районы сәнәгатьне һәм мал хуҗалыкны аудан. Сәнәгате 1968 е. Мартыши нефть-газ казылма урынын үзләштерү нигезендә нефть кәсіпшілігін коруга бәйләнешле үсте. Моннан соң файдалануга Забурунье, Октябрь, Ровное нефть-газ казылма урыннары бирелде, озынлыгы 85,6 км Атырау – Мартыши нефть көпшәсе эшкә кушылды.

Районның көньяк ягы белән Атырау –Астрахан т. е. мин автомобиль юлы, Кигаш – Атырау елга су көпшәсе үтәде.

Район җире

Район җире - гаеп, Каспий ярына урнашкан, шөлейтті, гаеп, туфракның каты тозны, тозлак, коры. Аның қиыр төньяк-көнчыгыш ягы белән Җаек елгасы агып үтәде. Исатай районының җире құмдақ һәм тозлак соры туфраклы булып килә. Район мәйданының Ауразия құрлығына ішкерлей керүе һаваның бик континенталдығын калыптастырды: кышы салкын, җәе ұзак да кызу булып килә. Үсемлекләрнең үсеп-үсә торган чорында явын-чәчен аз төшә 70-115 мм, ә бөтен ел буенда 150-205 мм. Моның үзе бу районның ылғалға үтә тапчы килә торганын күрсәтә. Шунлыктан да гидротермикалық коэффициент 0,2—0,3-дан ашмый.

Туфракта юешең җитешмәве, һаваның кұрғақтығы, мәйданның бер бүлеген сортанды-тозны аймак алганлыктан, үсемлек жамылғысының калын үсүенә мөмкинлек бирми.

Хуҗалыгы

Әйләнешә торган төп - мал хуҗалыгы, малның итен җитештерү. 2009 елны (гыйнвар-казан) җитештерелгән ит 4,4 мең тонна (тере авырлыкта), сыер сөте - 3,4 мең тонна, йомырка - 154 мең данә җитештерелде. 2009 елның 1 ноябрына райондагы мөгезле эре кара саны - 11,6 мең баш, бит мин кәҗә - 50,9 мең баш, елкы - 8,8 мең баш, дөя - 7,4 мең баш булды. Районда «Жайыкмунайгаз» идарәсеннән башка «Сазанқұрақ» казакъ американ берләшкән предприятиесе, «Прикаспиан Петролеум», «Потенциал Ойл», «Жанбай», «Светланойл», «НБК» җаваплылыгы чикле серіктестіктері урнашкан. Шуның белән беррәттән Аққыстау авылында «Гүзәл өй» ҖЧҖ-гінің #карамагындагы кірпіш заводы эшли. Атырау областе статистика департаментенең мәгълүматы буенча экономиканың чын секторында 2009 елның гыйнвар-казанына 2008 елгы гыйнвар - казанга %-белән казылма җитештерү сәнәгате -97,0, авыл хуҗалыгы - 104,7.