Импульс саклану кануны
Импульс саклану кануны яки хәрәкәт микъдарының саклану кануны - тышкы көчләр суммасы нульгә тигез булган очракта, системаның барлык җисемнәре импульсларының вектор суммасы даими зурлык булып саклана.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Newtons_cradle_animation_book.gif/300px-Newtons_cradle_animation_book.gif)
Классик механикада импульс саклану кануны Ньютон кануннарыннан чыгарыла.
Барлык фундаменталь саклану кануннары кебек үк, импульс саклану кануны, Нөтер теоремасы буенча, фундаменталь симметрия — фәзаның беришлеге белән бәйләнгән.
Беренче тапкыр Рене Декарт тарафыннан тасвирланган.
Классик механикада
үзгәртүНьютон механикасында чыгарылу: Ньютонның икенче кануны буенча N кисәкчекләре өчен:
биредә: система импульсы:
- — тулы көч
Ньютонның өченче канунын исәпкә алып: чыгарабыз:
тышкы көчләр суммасы нульгә тигез булган очракта:
табабыз:
Шулай итеп:
- (даими вектор).
Квант механикасында
үзгәртүКвант механикасында да импульс саклана.
Корпускуляр үзлекләре белән кисәкчекләр өчен импульс .
Дулкын үзлекләре белән кисәкчекләр өчен импульс , биредә - дулкын озынлыгы
Квант механикасында импульс саклану кануны - координатлар буенча күчеш симметриясенең нәтиҗәсе булып тора.
Чагыштырмалылык теориясендә
үзгәртүМахсус чагыштырмалылык теориясендә дә импульс саклана. Ләкин биредә импульс болай тизлеккә бәйле:
Гомуми чагыштырмалылык теориясендә кәкрәйгән фәза-вакытта импульс локаль рәвештә саклана.
Бу канун энергия-импульс тензорыннан ковариант чыгарылмасы ярдәмендә чыгарыла.
Әдәбият
үзгәртү- Э. Шмутцер. Симметрии и законы сохранения в физике. — М.: Мир, 1974. — 160 с.
- Р. Фейнман, Р. Лейтон, М. Сэндс Глава 4. Сохранение энергии // Фейнмановские лекции по физике. Современная наука о природе. Законы механики, том 1. — М.: Мир, 1965. — С. 71—84. — 271 с.
- Alan P. Lightman Great ideas in physics: the conservation of energy, the second law of thermodynamics, the theory of relativity, and quantum mechanics. — 3rd Ed. — McGraw-Hill Professional, 2000. — 300 с. — ISBN 0071357386