Идрис мәгарәсе

һәм

Идрис мәгарәсе
Дәүләт	Россия
Озынлык	322 ± 1 метр
Идрис мәгарәсе Викиҗыентыкта

Идрис (шулай ук Краснопольск, Кисәташ, Сарай,Салават) мәгарәсе — Башкортстан Республикасының Салават районындагы мәгарә. Тарихи, табигать һәм федераль әһәмияттәге археология комарткысы.

Идрис авылыннан көньяк-көнчыгышка таба 1 километр алыслыкта, Йөрүзәннең сул як ярында, елга кимәленнән 45 метр биеклектәге кыя өстендә урнашкан.

Беренче тапкыр сәяхатьче Петр Симон Паллас тарафыннан 1770 елның май азагында сүрәтләнгән. Аның фикеренчә, бу урында борынгы кешеләр торулыгы булган: :

«На той же горе лежит маленькая деревня Идресс, а в горе пещера, которую я осматривать вознамерился». «…повсюду сыскивали мы много звериных костей, сажу, овечий кал и другие следы, которые доказывают, что некогда здесь люди жили» .

Башкорт халкының «Салават мәгарәсе» риваятенә ярашлы, 4 кенә ел үткәч бу мәгарәдә, 1774 елда, биредә Салават Юлаев үз аркадашлары белән яшеренеп яткан

Тасвирламасы

Идрис мәгарәсе - карст мәгарәсе, түбән һәм урта карбон известьташы мохитендә барлыкка килгән. Классификация буенча Көнбатыш Урал спелеологик провинциясе урта спелеологик өлкәсенең Уфа спелеорайонының Йөрүзән-Лаклы спелеологик бүленешенә карый. Төньякка һәм көнбатышка сузылган горизонталь коридорны хасил итә. Озынлыгы 93 метр, киңлеге 3,8 метр, биеклеге 2,6 метр, амплитудасы 10 метр, мәйданы 215 м², күләме 482 м³.

Мәгарәнең киңлеге 2,4 метр һәм биеклеге 3,8 метр булган тура почмаклы авызының уң ягында өч тәрәзә бар. Алар аша озынлыгы 5 метр булган һәм өлешчә су белән тулган коридорга керергә мөмкин.

Мәгарә түбәсендә анда-санда сталактит калдыклары сакланган. Идәне — балчык. Мәгарәдәге температура +8 °C. XX гасырның 30 нчы елларында крайны өйрәнүче М. И. Касьянов кызыл охра буявы белән төшерелгән язулар таба. Алар ары таба Идрис язулары (рус. Идрисовские писаницы) исемен ала.

Тәүге табылган Идрис язулары мәгарәгә кергән урында кыя киртләченә урнашкан. 1934 елда М.И.Касьянов тарафыннан ачыла, 1945 елда Б.А.Копиевский, 1951 елда М.А.Бадер өйрәнә. Кызыл буяу м‑н төшерелгән кеше сынлы (башлыча парлы) сүрәтләр ачыкланган. Күмер, ярчыклар табылган. Икенче язу мәгарә авызыннан көньякта шәрә кыяда урнашкан. 1976 елда В.К.Петрин тарафыннан ачыла, 1988 елда В.Н. Широков, 2000 елда В.Г.Котов өйрәнә. 14 сүрәт төркеменнән тора. Кызыл һәм куе кызыл буяу белән төшерелгән кеше, җәнлек (хайваннар, кошлар) сынлы, геометрик (кәкерчәкләр, ромблар, тамгага охшаш билгеләр һ.б.) сүрәтләр өстенлек итә. Агач, аның астында кеше һәм төрле таплар төшерелгән 10 нчы сүрәтләр төркеме бар .

Шулай ук карагыз

• Аскын боз мәгарәсе
• Шүлгәнташ мәгарәсе
• Лаклы мәгарәсе
• Чыңгыравык мәгарәсе
• Салават мәгарәсе

Әдәбият

• Паллас Пётр Симон// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 19-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Башкирская энциклопедия в 7 т. / Гл. ред. М. А. Ильгамов. — Уфа: Научное издательство «Башкирская энциклопедия», 2008. — Т. 4 (Л - О). — 576 с. — 7 000 экз. — ISBN 5-88185-068-5.
• Чернецов В. Н. Наскальные изображения Урала // САИ. В 4-12(2). 1971;
• Петрин В. К. Новые наскальные изображения Южного Урала // СА, 1976. № 4.
• Широков В. Н.. Институт истории и археологии УрО РАН, 1998-2004.
• Коишевский Б.А. Итоги археологического изучения Башкирской АССР //Историко-археологический сборник Института краеведческой и музейной работы. М., 1948
• Бадер О.Н. Археологические памятники Тагильского края //Учёные записки Молотовского госуниверситета. Пермь, 1953. Вып.2.

Сылтамалар

• Викиҗыентыкта [[Commons:Category: Idrisovskaya Cave Викиҗыентыкта|Идрисовская пещера]] темасына медиафайллар бар
• Писаница//Большая российская энциклопедия 2021 елның 25 июль көнендә архивланган.
• Карст//Большая российская энциклопедия 2020 елның 7 май көнендә архивланган.
• Уральская историческая энциклопедия 2016 елның 2 ноябрь көнендә архивланган.
• Башкорт энциклопедиясе. Идрис мәгарәсе 2016 елның 21 апрель көнендә архивланган.