Всеволод Федынский
Всеволод Владимирович Федынский (1908 елның 18 апреле (1 мае), Бөек Багачка, Багачан волосте, Миргород өязе, Полтава губернасы, Россия империясе — 1978 елның 17 июне, Мәскәү, ССРБ) — совет астрономы һәм геофизигы. Гамәли геофизика гыйльми тикшеренү институты директоры (1944), Мәскәү дәүләт университеты профессоры (1950, 1977), Астрономия-геодезия берләшмәсе бюллетененең җаваплы мөхәррире, «Астрономический вестник» журналының баш мөхәррире (1967), ССРБ Фәннәр академиясенең әгъза-корреспонденты (1968).
| Җенес | ир-ат |
|---|---|
| Ватандашлык |
 Россия империясе СССР |
| Туу датасы | 18 апрель (1 май) 1908 |
| Туу урыны | Великая Багачка[d], Миргород өязе[d], Палтау губернасы, Россия империясе[1] |
| Үлем датасы | 17 июнь 1978 (70 яшь) |
| Үлем урыны | Мәскәү, СССР |
| Җирләнгән урыны | Кунцево зираты[d] |
| Һөнәр төре | геофизик |
| Эшчәнлек өлкәсе | астрономия һәм геофизика |
| Эш урыны | МДУның геология факультеты[d] һәм Мәскәү дәүләт университеты |
| Әлма-матер | Мәскәү дәүләт университеты һәм Мәскәү университетының физика-математика факультеты[d] |
| Гыйльми дәрәҗә | РФА әгъза-корреспонденты[d] |
| Академик дәрәҗә | физика-математика фәннәре докторы[d] |
| Сәяси фирка әгъзасы | Советлар Берлеге коммунистик фиркасе |
| Әгъзалык | ССҖБ Фәннәр академиясе[d] |
| Бүләкләр |
      |
 Всеволод Федынский Викиҗыентыкта | |
Биографиясе
үзгәртүФедынский Всеволод Владимирович 1908 елның 18 апрелендә (1 маенда) Бөек Багачка (хәзерге Полтава өлкәсе, Украина) авылында туган.
1930 елда М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетының физика-математика факультетын «астрономия һәм гравиметрия» белгечлеге буенча тәмамлый. 1930—1944 елларда нефть сәнәгатенең геофизик разведкалау оешмаларында, 1944—1952 елларда — геофизик разведка алымнары Бөтенсоюз фәнни-тикшеренү институтында эшли. 1952—1957 елларда — нефть сәнәгатендә геофизик эшләргә җитәкчелек итә, 1957 елдан ССРБ геология министрлыгында эшли. 1947 елдан М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университетында укыта (1950 елдан — профессор, 1967 елдан геофизика кафедрасы мөдире). 1942 елдан СБКФ әгъзасы.
Төп хезмәтләре разведкалау геофизикасы, гравиметрия, Җир һәм метеор астрономиясе физикасы өлкәсенә карый. Комплекслы геофизик тикшеренүләрнең киң үсешенә булышлык итә, файдалы казылма ятмаларын эзләү максатында җентекле геофизик төшерүләр үткәрүне оештыра, үтә тирән скважиналарны бораулау мәсьәләсен куюда һәм фәнни нигезләүдә катнаша. Мәскәү дәүләт университетында диңгез геофизик тикшеренүләр үткәрү инициаторы була. Гравиметрик приборлар эшләү белән шөгыльләнә. 1944 елда гравиметр-биеклек үлчәүчене уйлап таба.
Метеорологик астрономия өлкәсендә ССРБда метеорларны системалы фотографик, спектраль һәм радиолокацион күзәтүләрне оештыруга булышлык итә. 1934 елда аның җитәкчелеге астында ССРБда беренче метеор спектры алына. Атмосферада метеорларның тоткарлануы һәм атмосферада 50-80 км биеклектә температура градиенты турында мәгълүматлар ала. Аның инициативасы буенча метеорларны күзәтү өчен оештырылган совет экватор экспедициясе алган материалларны эшкәртүдә һәм интерпретацияләүдә катнаша. Шуның белән бер үк вакытта ССРБда күзәтелмәгән метеор агымнарының орбиталары ачыклана, метеорлар саны, аның еллык һәм киңлек вариацияләре өйрәнелә. 1947 елда Кирилл Станюкович белән бергә метеорит бәрелешләренең җимергеч тәэсире буенча пионер эшендә Марста, Меркурийда, астероидларда һәм планеталар иярченнәрендә метеорит кратерлары барлыгын фаразлый (соңрак Эрнст Эпик һәм Фред Уиппл шушындый ук нәтиҗәгә килә). Укучылары белән бергә планета структурасы буларак метеорит кратерларының эволюциясе турында берничә идеяне үстерә. Федынскийның актив ярдәме белән беренче тапкыр көмеш болытларны системалы рәвештә күзәтү үткәрелә. Бөтенсоюз астрономия-геодезия җәмгыятендә зур эш алып бара: 1960—1967 елларда — «ВАГО бюллетене» мөхәррире, 1967 елдан — «Астрономия хәбәрләре» мөхәррире.
1978 елның 17 июнендә вафат була. Мәскәүдә Кунцево зыяратында җирләнә.
Оешмаларда әгъзалыгы
үзгәртү- ССРБ Фәннәр академиясенең Астрономия советы каршындагы кометалар һәм метеорлар буенча комиссия рәисе (1958—1973);
- Халыкара астрономия берлегенең 22 нче номерлы «Метеорлар һәм Планетара тузан» комиссиясе Президенты (1958—1964);
- 1968 елдан ССРБ Фәннәр академиясенең әгъза-корреспонденты;
- ССРБ Фәннәр академиясенең метеоритлар буенча комитет рәисе урынбасары (1976 елдан).
Мактаулы исемнәре һәм бүләкләре
үзгәртү- 1945 — «1941—1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында күрсәткән фидакарь хезмәт өчен» медале;
- 1948 — Кызыл Байрак Хезмәт ордены;
- 1951 — өченче дәрәҗә Сталин премиясе — геофизик разведкалау өчен пружиналы гравиметрлар эшләгәне һәм кулланышка керткәне өчен;
- 1966 — Кызыл Байрак Хезмәт ордены;
- 1971 — «Хөрмәт Билгесе» ордены;
- 1975 — «1941—1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында Җиңүгә 30 ел» юбилей медале;
- 1975 — Кызыл Байрак Хезмәт ордены;
- 1976 — Кызыл Байрак Хезмәт ордены[2].
Хәтер
үзгәртү- 1980 елның 1 июнендә Всеволод Владимирович Федынский хөрмәтенә, 1926 елның 10 октябрендә С. И. Белявский тарафыннан Симеизда ачылган астероидка аның исеме 1984 Fedynskij бирелә[3];
- Аның хөрмәтенә фәнни судно «Профессор Федынский» дип атала;
- Мәскәүдә В. В. Федынский исемендә геофизик укулар үткәрелә.
Матбугат хезмәтләре
үзгәртү- «Разведочная геофизика» (2-е изд. 1967).
- «Радиометеорные исследования циркуляции верхней атмосферы» (1974) (соавтор).
- Станюкович К. П., Федынский В. В. О разрушительном действии метеоритных ударов. — ДАН СССР, Новая серия, 1947, т. 57, № 2.
- Красный Л. И., Гайнанов А. Г., Федынский В. В. и др. Гравитационные аномалии и глубинное строение земной коры Тихоокеанских вулканических поясов // Глубинное строение, магматизм и металлогения Тихоокеанских вулканических поясов: Всесоюзный симпозиум: Владивосток. 15-19 сент. 1976 г. Владивосток: Дальневост. кн. изд-во, 1976. С. 37-38.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Федынский Всеволод Владимирович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Благоева (Федынская) Т. А., Бронштэн В. А., Гайнанов А. Г. и др. Всеволод Владимирович Федынский: (1908—1978). Материалы к биобиблиографии. М.: Наука, 1984. 129 с.
- ↑ Циркуляры малых планет за 1 июня 1980 года — в документе надо выполнить поиск Циркуляра № 5358 (M.P.C. 5358)
Әдәбият
үзгәртү- Федынский Всеволод Владимирович // БСЭ. — 2-е. — 1972. — Т. 44. — С. 584.; БСЭ. — 3-е. — 1977. — Т. 27. — С. 264.
- Благоева (Федынская) Т. А., Бронштэн В. А., Гайнанов А. Г., Деменицкая Р. М., Котляревский Б. В. Шрейдер А. А. Всеволод Владимирович Федынский: (1908—1978) / отв. ред. Э. Э. Фотиади. М.: Наука, 1984. — 129 с.
- Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы. Биографический справочник. — Киев: Наукова думка, 1986.
- Всеволод Владимирович Федынский // Астрономический вестник. 1978. Т. 12. № 4. — С. 247—249.
- Всеволод Владимирович Федынский // Геология нефти и газа. 1978. № 9. — С. 77—78.
- Памяти Всеволода Владимировича Федынского // Земля и Вселенная. 1978. № 6. — С. 82.
- Памяти Всеволода Владимировича Федынского // Известия АН СССР. Сер. геол. 1978. № 11. — С. 108—110.
- Памяти Всеволода Владимировича Федынского (1 мая 1908 г. — 17 июня 1978) [Некролог] // Метеоритика. — 1979. — Вып. 38. — С. 157—158.
- Памяти Всеволода Владимировича Федынского // Советская геология. 1978. № 12. — С. 142.
Сылтамалар
үзгәртү- РФА рәсми сайтында Всеволод Владимирович Федынский профиле
- Биографик мәгълүматлар(үле сылтама) «Всё о Московском университете» сайтында.
- Библиография РФА «История геологии и горного дела» РАН мәгълүмат системасында.