Арал диңгезе
Арал диңгезе (Арал; каз. Aral tengizi, Арал теңізі, үзб. Orol dengizi, каракалп. Aral ten'izi; арал — утрау) — Урта Азиядә агымсыз тозлы калдык күл-диңгез. Үзбәкстан һәм Казакъстан Республикалары арасында урнашкан. Аңа Амудәрья һәм Сырдәрья елгалары коя. Арал диңгезе төньяк ярында Казакъ далалары урнашкан.
Арал диңгезе | |
Күлгә коючы елгалар | Амудәрья |
---|---|
Объектның бассейны илләре | Казакъстан, Үзбәкстан, Әфганстан, Төрекмәнстан һәм Таҗикстан |
Бассейн мәйданы | 690 000 км² |
Дәүләт |
Казакъстан Үзбәкстан |
Административ-территориаль берәмлек | Казакъстан |
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 31 метр |
Алмаштырылган | Малое Аральское море[d] һәм Большое Аральское море[d] |
Озынлык | 428 km |
Киңлек | 284 km |
Вертикаль тирәнлек | 42 метр һәм 8,7 метр |
Мәйдан | 8303 км² (август 2015) |
Арал диңгезе Викиҗыентыкта |
Арал диңгезе дөнья күләмендә үзенең зур мәйданы югалткан күл булып санала. 1989 елдан ике өлештән тора башлады: Сырдәрья, аерым елларда Амудәрья сулары диңгезгә, гомумән, килеп җитми, чөнки аларның сулары сугару өчен бик күп файдаланыла. Шул сәбәпле экология катастрофасы башланды; балык тоту кимеде, күп торак нокталар диңгездән ераклашты; климат шартлары үзгәрде. Арал диңгезе дөньякүләм суы нык кипкән күлләр исәбенә керә.
Күрсәткечләр | 1960 | 1990 | 2003 | 2004 | 2007 |
---|---|---|---|---|---|
Тирәнлеге, м | 53,4 | 38,2 | 31,0 | ||
Күләме, км³ | 1083 | 323 | 112,8 | 75 | |
Мәйданы, мең км² | 68,9 | 36,8 | 18,2 | 17,2 | |
Тозлылыгы, ‰ | 9,9 | 29 | 78 | 100 | |
Агым, км³/ел | 63 | 12,5 | 3,2[1] |
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 2001 елына мәгълүматлар