Александр Кизеветтер
Кизеветтер Александр Александрович (10 (22 май) 1866, Санкт-Петербург – 9 гыйнвар 1933, Прага) — рус тарихчысы, публицист, сәяси эшлеклесе. 1932-1933 елларда Рус тарихы җәмгыяте җитәкчесе.
 | |
| Җенес | ир-ат[1] |
|---|---|
| Ватандашлык |
 Россия империясе.svg){kind=small} РСФСР[d] |
| Туу датасы | 10 (22) май 1866[1] |
| Туу урыны | Санкт-Петербург, Россия империясе |
| Үлем датасы | 9 гыйнвар 1933[1][2] (66 яшь) |
| Үлем урыны | Дейвице[d], Прага 6[d], Прага 6[d], Прага-6[d], Прага, Чехословакия[2] |
| Җирләнгән урыны | Orthodox cemetery in Prague[d] |
 | |
| Һөнәр төре | сәясәтче, тарихчы |
| Эш урыны | Мәскәү дәүләт университеты һәм Русский народный университет[d] |
| Башкарган вазыйфа | член Государственной думы Российской империи[d] |
| Әлма-матер | Мәскәү университетының тарих-филология факультеты[d] |
| Сәяси фирка әгъзасы | Конституцион-демократик фирка[d] |
 Александр Кизеветтер Викиҗыентыкта | |
Биографиясе
үзгәртүАлександр Александрович Кизеветтер 1866 елда Санкт-Петербургта туа. Карт олатасы, музыкант, чыгышы белән Тюрингиядан Рәсәйгә күченә. Әтисе статский советник, Александр Иванович Кизеветтер, Санкт-Петербург университетының юридик факультетын тәмамлый, Төп штабның архивы мөдире була; әнисе — Олимпиада Николаевна Турчанинова, композитор һәм чиркәү протоиерее П. И. Турчаниновны оныгы, Дини академиянең тарих укытучысы кызы, Смольный институтын тәмамлаган. 1868 елда гаилә Ырынбурга күченә, анда А.И. Кизеветтер генерал-губернатор каршынгы Хәрби министрлыкның вәкиле вазифасын били. Җир үлчәүче Н.В. Ремезовка ярашлы, Кизеветтер әтисы «башкорт җирләрен талау» дип аталган вакытта 2271 сумга 1952,9 дисәтинә җир сатып ала[3]
А. А. Кизеветтер белемне башта Ырынбур ирләр гимназиясендә ала, аннары Мәскәү университетының тарих-филология факультетында укый (1884-1888), анда В.О. Ключевскийның һәм П.Г. Виноградовның лекцияләрен тыңлый; Русия тарихы тарихнамәсе буенча махсус уку курсын П.Н.Милюков укый. Университетны тәмамлаганнан соң кандидатлыкка дәрәҗәсендә раслана һәм Ключевский җитәкләгән рус тарихы кафедрасы буенча профессор дәрәҗәсенә әзерләү өчен калдырыла. Педагогик эшчәнлек белән актив шөгыльләнә: Лазарев көнчыгыш телләр институтында тарих һәм география укыта, Политехник музей бинасында педагогия курсларында рус тарихы буенча лекцияләр укый, шулай ук Югары хатын-кыз курсларында Герьлар берничә лекция укырга өлгерә.
Университетта А.А. Кудрявцев белән бергә укый, аның вафатыннан соң гаиләсе турында кайгыртучанлык күрә һәм аның тол хатыны, тумыштан Фраузенфельдер, Екатерина Яковлевна Кудрявцевага өйләнә[4][5]. 1895 елда кызлары туу белән Кизеветтер яшерен советник Аполлон Иванович Грушаның Зур Николопесковский тыкрыгындагы йортынан — гамәли статский советник Владимир Львович Клумов йортына күченә (34-се йорт, кв 9); 1897 елда гаилә Кече Никита урамына, Александр Васильевич Шуберт йортына күченә (№ 27-29); 1899 елда Кизеветтер 23 елга Моховая урамында (А.А Кизеветтер Русиядән куылганга кадәр) Туганнар җәмгыйәтенең йортында төпләнә (№ 10, кв 8).
Мәскәү университетында (1897 елдан) тарихнамә, XIX гасыр беренче яртысының эчке сәясәте, 1861 елгы авылдаш реформасы буенча махсус курс укый. Рус тарихы кафедрасы буенча приват-доцент (1898), гади профессор (1909). 1903 елда рус тарихының магистр дәрәҗәсенә ««Посадская община в России XVIII столетия» темасына диссертация яклый. Рус тарихы буенча журналларда («Русская мысль», «Русское богатство», «Образование», «Атналык для всех», «Атналык Министерства народного просвещения»), шулай ук «Донская Речь» китап нәшриятендә аерым брошюра булып матбугатта берничә мәкалә бастырып чыгара. 1905 елдан «Русские ведомости» гәзите белән хезмәттәшлек итә башлый.
1904 елда «Азатлык союзына» керә. 1905 елда Конституцион-демократик партиясенең I (оештыру) съездында катнаша; 1906 елның гыйнварында партиянең II съездында Үзәк комитет составына сайлана. 2-нче Дәүләт думасы депутаты була; 3-нче Фикер сайлауларына депутатлыкка кандидатлыкка була[6].
1909 елда «Городовое положение Екатерины II» темасына докторлык диссертациясе яклый, ул магистрлык диссертациясен дәвамы булып тора.
Иҗтимагый фәннәрне эшләү өчен А.И. Чупров исемендәге Җәмәгать Советына керә.
1911 елда сәяси мотивлар буенча (Кассо эше) Мәскәү университетыннан китә; аның укыту эшчәнлеге Югары хатын-кыз курсларына, Сәүдәгәрлек институты һәм Шанявский университетына юнәлтелә. 1917 елның мартында ул Мәскәү университетына кайта. 1918 елның декабреннән Кече театр каршындагы драма курсларында рус тарихы буенча лекцияләр укый башлый. 1917 елның 25 июнендә конституция демократлар исемлеге буенча Мәскәү шәһәр думасы гласные итеп сайлана[7].
1919 елның февралендә Дәүләт архив фонды бүлеге мөдире, 2-нче Мәскәү дәүләт университеты профессоры һәм Авыл хуҗалыгы Югары Советының үзәк архивы мөдире.
1928 елның 15 декабрендә «СССР Фәннәр академиясе белән бәйләнешне югалткан өчен» СССР Фәннәр академиясыннан чыгарыла.
Эмиграция
үзгәртү Кизеветтер Бөтенрусия Гадәттән тыш Комиссиясе тарафыннан өч тапкыр кулга алына; 1919 елның сентябрендә «Милли үзәге» эше буенча; 1922). ГПУ Коллегиясе карары буенча 1922 елның 25 августында чит илгә Берлинга җибәрелә. Октябрь аенда «Oberbürgermeister Haken» пароходында туган җирен ташлап,[8], куен дәфтәренә болай дип яза: «Рус революциясе диңгезе аша, " үзебезнең“ рулне кулдан ычкындырмыйча, без кабат туган Рәсәйгә, кадерле ватаныбыз җиренә — аны эшкәртергә һәм үстерергә кайтырбыз дип ышанам»[9]. 1922 елның сентябрь— декабрь аенда гаиләсе белән Берлинда яши, 1923 елның гыйнварында — Прага шәһәрендә, калган гумерен шунда үткәрә. Рус юридик институтта, Халык университетында, Карл университетында ватан тарихы буенча лекцияләр укый, Күп санлы лекцияларны чех провинциясендә (Ужгород, Мукачево), шулай ук Эстония, Латвия, Алмания, Болгария, Серб, хорват һәм словеннар короллегендә укый, рус колониясенең җәмәгать тормышында актив катнаша. Чит илдә Рус академиягә берлеге оешмасы әгъзасы. 1932 елдан — Рус тарих җәмгыяте җитәкчесе.
1933 елның 9 гыйнварында, 66 яшендә, Кизеветтер үзенең Прага фатирында вафат була. Прагада Ольшанский зыяратында җирләнә. Каберендәге һәйкәл Рус тарих җәмгыйәтенең акчасына куела.
1993 елның 3 февральдә Генераль прокуратурасының «б» ст. 5 РФ Законының 1991 елның 18 октябрендәге «сәяси репрессия корбаннарын аклау» буенча 3-нче боерыгы нигезендә аклана. 1990 елның 22 мартында СССР Фәннәр академиясенең гомуми җыелышы карары белән исемендә торгызыла.
Гаиләсе
үзгәртүХатыны: Екатерина Яковлевна (кыз фамилиясе Фраузенфельдер; беренче никахта Кудрявцева) (1864/1863?-1924), педагог.
Үги улы: Всеволод Александрович Кудрявцев (1885-1953), математик. гаиләсе менәселәр Союзында кала
Үги кызы: Кудрявцева Наталья Александровна (1886-1931), педагог.
Кызы: Екатерина (никахта Максимович) (1895-1990), педагог.
Кияве: Евгений Филимонович Максимович (1896-1965).
Әсәрләре
үзгәртү- Иван Грозный и его оппоненты. — М.: Гросман и Кнебель (И. Кнебель), 1898. — 86 с. — (Вопросы науки, искусства, литературы и жизни; № 21).
- Первый общедоступный театр в России. — М., 1901.
- Посадская община в России XVIII ст. — М.: Унив. тип., 1903. — 810 с.
- Русское общество в восемнадцатом столетии (1903)
- Иван Федоров и начало книгопечатания на Руси — М., 1904.
- Из истории законодательства в России XVII-XIX вв. — Ростов на Дону, 1904.
- День царя Алексея Михайловича. Сцены из жизни Москвы XVIII в.. - Москва: Тип. О-ва распространения полезных книг, аренд. В. И. Вороновым, 1904.
- Ломоносов. Москва: Тип. О-ва распространения полезных книг, аренд. В. И. Вороновым, 1905.
- О чем сказано в Манифесте 17 октября 1905 года. — М., 1905.
- Девятнадцатый век в истории России. — Ростов на Дону: «Дон. речь» (Н. Парамонов), 1906. — 48 с.
- Местное самоуправление в России. IX-XIX ст. (1910)
- История России XIX в. Курс.. — СПб.: А. и И. Гранат, 1910.
- XIX в. в истории России. СПб: А. и И. Гранат, 1907 – 1911
- Гильдия московского купечества. — М., 1915.
- Городовое положение Екатерины II 1785 г. Опыт исторического комментария. — М., 1909. — 473 с.
- Исторические отклики. — М., 1915.
- П.Н. Милюков. — М., 1917.
- Партия народной свободы и ее идеология (1917)
- Русский Север. Роль Северного Края Европейской России в истории русского государства. Исторический очерк. — Вологда. 1919.
- Театр. Очерки, размышления, заметки. — Москва: Книгоиздательство «Задруга», 1922. — 115 с.
- На рубеже двух столетий: (Воспоминания 1881—1914). — Прага, 1929. — 524 с.
- Исторические силуэты. Люди и события. — Берлин, 1931. — 307 с.
- Исторические силуэты: Биогр. очерки. — Ростов-на-Дону: Феникс, 1997. — 475 с. ISBN 5-85880-351-2
- Исторические очерки. — Москва ; Берлин : Директ-Медиа, 2021. — 181 с. — ISBN 978-5-4499-1911-3
Кулъязмалары
үзгәртү- Московский университет и его традиции. Роль Московского Университета в культурной жизни России. — Прага, 1927.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Archiv hl. m. Prahy, Matrika zemřelých magistrátní úřadovny v Dejvicích, sign. MGDEJ Z7, s. 1
- ↑ Н. В. Ремезов, Очерки из жизни дикой Башкирии. Быль в сказочной стране (М. 1889) с. 292
- ↑ Революция 1905—1907 гг. глазами кадетов: (Из дневников Е. Я. Кизеветтер)
- ↑ Кизеветтер взял на себя воспитание двух её детей — Всеволода и Натальи. Первый стал впоследствии профессором математики в Московском университете, а вторая — учительницей. Через год родилась их общая дочь — Екатерина.
- ↑ Сегодня в «Русских ведомостях» помещено следующее письмо бывшего члена Государственной думы А. А. Кизеветтера: «Московский городской комитет партии народной свободы сделал мне честь своим решением включить моё имя в составленный им список кандидатов в члены третье Государственной думы. В виду предстоящей по поводу этого списка анкеты, я считаю нужным заявить, что по обстоятельствам личного свойства я не имею возможности выставить на этот раз свою кандидатуру» // Сибирская торговая газета. № 202. 18 сентября 1907 года. Тюмень
- ↑ Московская Городская Дума после Октября // Красный архив, т. 2(27), 1928, c. 58-109
- ↑ 1922 г.: Высылка интеллигенции.
- ↑ Шпаковская М. А. Одиннадцать лет в эмиграции (из жизни профессора А. А. Кизеветтера в Праге) — по материалам московских архивов // Вестник РУДН. — 2001. — № 1. — С. 164.
Әдәбият
үзгәртү- [[s:ЭСБЕ/{{{1}}}|{{{1}}}]] // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.
- Бакунина Т. А. Воспоминания об А. А. Кизеветтере (К 60-летию со дня кончины) / Пред. и публ. А. И. Серкова // Археографический ежегодник за 1993 год. — М.: Наука, 1995. — С. 209—214.
- Вандалковская М. Г. П. Н. Милюков, А. А. Кизеветтер: история и политика / Отв. ред. акад. И. Д. Ковальченко. — М.: Наука, 1992. — 288 с. — 1 300 экз. — ISBN 5-02-008641-X.
- . (в пер.)
- .
- Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Юрий Осипов. — М., 2004—2017.
- {{{башлык}}}.
- Милюков П. Н. Два русских историка (С. Ф. Платонов и А. А. Кизеветтер) // Современные записки. 1933. № 51;
- Толстов В. А. А. А. Кизеветтер в научной и культурной жизни Рязани конца XIX — начала XX вв. // Рязанская старина. 2006—2008. — Рязань: Край-Music, 2013. — Вып. 4-6. — С. 269—285
- Флоровский А. А. А. Кизеветтер // Записки Русского исторического общества в Праге. 1937. Кн. 3;
- .
- {{{башлык}}}.
- Фроянов И. Я. О зарождении евразийства в изучении русского средневековья // Сборник в честь В. К. Зиборова. (Опыты по источниковедению. Вып. 5). — СПб.: Скрипториум, 2017. С. 300-342. — ISBN 978-5-905011-15-3.
- {{{башлык}}}.
Сылтамалар
үзгәртү- Профиль Александра Александровича Кизеветтера РФА рәсми сайтында
- История России в XIX веке: Курс лекций, чит. на МВЖК в 1915—16 г. : Изд. по запискам слушательниц без просмотра авт. [Ч. 1-2] / А. А. Кизеветтер. — М.: тип. В. И. Воронова, 1916.
- Кизеветтер Александр Александрович. Летопись Московского университета. Дата обращения 12 октября 2017.