Poraimos
Poraimos (Porrajmos, Çegän. Yotıp beterü) yä Samudaripen (dimäk Küpläp üterü) ul Holokost çağında .svg){kind=small}
/.svg){kind=small}
Öçençe reyx tarafınnan Çegännärgä qarşı ütkärelgän beterü säyäsäteneñ iseme. Yähüdilärne üterü turında mäğlümatlarğa qarağanda, Poraimos tarixı bilgesez qala. Poraimos süze Romalı aktivistı Ian Hancock 1990-yıllar başında uylap tabıldı. Qorbannar sanı 200 000nän 2 000 000ğa törlelänä. Tik soñğı yıllarda Romalı cämğiäte Poraimosnı tanu öçen köräş başladı.
| Poraimos | |
 | |
| Дәүләт |
.svg){kind=small} Өченче рейх |
|---|---|
| Урын | Өченче рейх |
| Башлану вакыты | 1935 |
| Тәмамла(н)у вакыты | 1945 |
| Үлүчеләр саны | 250 000[1] һәм 500 000[2] |
| Нинди веб-биттә тасвирланган | coe.int/en/web/roma-genocide(ингл.) |
| Максат | Чегәннәр |
 Poraimos Викиҗыентыкта | |
Arí rasası çístalığı
үзгәртүSoñğı meñyıllıq däwamında Awrupada yäşäwçe küçmä Çegän qäbiläläre Awrupalılar tarafınnda küptän törle gönahlarda ğäyeplängän. Ğädättä Romalı yalqawlar häm tabiğí ciñäyätçelär isäplängän. Lâkin Öçençe Reich rasa ideologları öçen anıñ çığışı berniçä problem tudıra. Çegän tele (Romani) Hind-Ariy tellärenä kerä, tönyaq Hindstannan kilep çığa. Şunnan, Romalılar Hindstannı basıp alğan Arílarnıñ ber öleşe häm Almannar alardan "Arilıraq" hiç tä tügel. Nazi rasistı Hans Günther Hitlerneñ rasa teoriäsen aqlanu öçen teoriäsenä sosioekonomi komponentın östä. Günther yazğança, Romalı Arílarnıñ tübänge kastalardan kilep çığalarü Romalınıñ Arí buluı belän kileşep, ul alarnıñ başqa "tübänge rasalı" xalıqlar belän qatnaştırıluın raslí. Şunnan Romalılar Arílarnıñ rasa çístalığına qurqınıç kiterälär.
Problemanı öyränü öçen, Nazistlar Rasa Higiena häm Xalıq Biologiä Öyränü Bülegenä (Rassenhygienische und Bevölkerungsbiologische Forschungsstelle, Reich Sälâmätlek Departmentınıñ L3 bülege) 1936 yılda nigez salalar. Dr. Robert Ritter häm assistänt Eva Justin citäkçelegendä şundí organ böten yaqtan "Çegän sorawın" (Zigeunerfrage) çişärgä tieş bula. 1936 yazında bülek Romalılarnıñ gennarın häm genealogiäne öyränä, medisin tikşerülär ütkärelälär. Näticädä Romalılarnıñ küpçelegen beterergä qarar itälär, qalğan 10 prosent, nigezdä Sinti häm Lalleri qäbiläläre turında çişeleş tabmílar. Heinrich Himmler täqdim itkänçä, "çista Çegännärne" ayırım rezervasiälärgä tutırıp bula.
| ... Alman milläteneñ bertörlelekne saqlawı öçen däwlät ütkärelde çaralar maqsatı Çegänlekneñ Alman millätennän fizik ayırılu, ayırulınıñ saqlanu, häm, nihayät, çista häm öleşçä Çegännärneñ yäşäw räweşeneñ tärtipkä salu |
Watandaşlıqtan mäxrüm itü
үзгәртү1936 yılnıñ 3 ğinwarında Yähüdilär belän Arílar öylänü tíuçı Nürnberg qanunnarı Çegännärgä cäyelderälär. 7 martta Çegännär häm Yähüdilär saylaw xoquqlardan mäxrüi itälär.
Beterü
үзгәртү_in_1939-1945.gif){kind=link}
Romalılarğa häm Yähüdilärgä Nazistlar bertigez çaralar qullana, Ian Hancock yazğança, Romalılarğa qarşı çaralar xättä qatıraq ta bula. Romalarnı gettolarğa cibärälär. Warşaw Gettosında köndälek totuçı Emmanuel Ringelblum yazğança, Çegännär 1942.neñ Äpril-Yünendä şundí gettoda yäşilär, çönki Nazilar
| ...gettonı böten pıçraq, tuzğan, şıqsız belän tutırıp telilär, häm şullardan härkemgä qotoçqıç, häm härkemne beterep bula |
Köbçığış Frontında Einsatzgruppen Romalı taborı tuqtalarına kerep, bötem yäşäwçelärne qırıp üterälär, yazmalar da qarldırmíça. Faşistlarğa buysınğan qurçq rejimnäre dä Çegännärne beterälär. Alardan iñ qotoçqıç Xorvatiädäge Ustaše rejime. Jasenovac konslagerendä, serblar häm Yähüdilär belän un meñ Çegän üterelä.
1942 yılnıñ 16 dekäberendä Himmler Osventsimğa Romalılarnı cibärü turında färman çığara. 1943 yılnıñ 15 noyäberendä Himmler Çegännär häm "öleşçä Çegännärne" "Yähüdilär däräcäsendä" konsentrasion lagerlärenä urnaştırırğa boyıra. Berniçä Nazist häm Yähüdi şahitläre süzlärençä, yış qına Çegännärne lagergä kertmiçä, platformalarda üterälär.
Berniçä Nazi berlektäş illärendä, mäs'älän Macarstan häm Romaniädä Nazist planın tutırıp ütilä, läkin şul illärdä yäşäwçe Çegännärdän küpçelege qotıla. Macarstan Auschwitz'kä 30 000-70 000 Romalı cibärä, Xorvatiä 26 000 (bu ildä üterelgän Çegännärdän yartısı Jasenovac'ta hälâk bulğan). Ion Antonescu'nıñ xakimäte Rumın Çegännärennän 25 000 Transdnistriägä ozata, alardan 11 000 ülä. Bohemiä häm Moraviä Protektoratında Romalılar Lety häm Hodonín lagerlarenä cibärelä, ä annan Auschwitz-Birkenau gaz kameralarına. Lety lagerne Çex legionärlär saqlağan. Berwaqıtlar alar Almannardan qatıraq bulğan, Paul Polansky'neñ Qara Tınlıq kitabı yoğıntısında bulıp.
Мөселман романнары
үзгәртүБосния һәм Герцеговинадагы мөселман ромалары, шулай ук Кырым сыбызгылары геноцидтан азат ителделәр. Босния һәм Татар мөселманнары һәм Иерусалимның Бөек Мөфти катнашуы ярдәмендә, Рома резидентлары немец нацистлары тарафыннан Арян расасы һәм Ак ypыен классификацияләнде[3][4].
Monı da qara
үзгәртү- Holokost
- Historical Amnesia: The Romani Holocaust 2006 елның 23 октябрь көнендә архивланган. - Desicritics
- Roma in the Belzec extermination camp
- Extensive online resorce on the Holocaust of the Romanies from Holocaust Survivors' Network—iSurvived.org
- Histories, Narratives and Documents of the Roma and Sinti (Gypsies), Center for Holocaust and Genocide Studies, University of Minnesota
- (German)/(English) 2008 елның 22 август көнендә архивланган. - Oskar "Romany" Rose
- A Brief Romani Holocaust Chronology 2012 елның 29 сентябрь көнендә архивланган.
- Roma-Sinti Genocide (Parajmos) Resources, Prevent Genocide International
- Memorial of Poraimos (Romani)
- ↑ Аурупа шурасы Roma history factsheets - Holocaust — 2008.
- ↑ Бундестаг Die Verfolgung der Sinti und Roma im Nationalsozialismus — 2009.
- ↑ https://books.google.de/books?id= mXdFAAAAQBAJ & pg = PA83 & lpg = PA83 & dq = мөселман% 20романи% 20нот% 20реаль% 20гипси & чыганак = bl & ots = ORnUmQ45Iy & sig = ACfU3U2vqpPsvXf96ujxDJ7CwN2ufvX_Jw & h_ AhUng57sIQIHbKAM0 & ved = 2ahUKEwiKpu_T9bIQAF0 & 57sIQIHbK JKy7vxR2Cw84o2kTz3cnRW0dugBJ9U75YWa320vaDSoUfPMjUfn6Y # v = onep%
- ↑ https://www .romarchive.eu / en / тавышлар-корбаннар / босния-герцеговина /