Нейтрон йолдыз

Нейтрон йолдыз - йолдызлар эволюциясенең соңгы нәтиҗәләренең берсе, күбесенчә нейтроннардан торган үтә тыгыз йолдыз.

Нейтрон йолдыз
Кайда өйрәнелә	астрофизика[d]
Нейтрон йолдыз Викиҗыентыкта

Һерцшпрунг–Рассел диаграммасы

Спектр сыйныфы

Коңгырт
кәрләләр

Ак кәрләләр

Кызыл
кәрләләр

Аскәрләләр

Баш эзлеклелек
(«кәрләләр»)

Асзурлар

Зур йолдызлар

Якты зурлар

Үтә зурлар

Гадәттән тыш

зур йолдызлар

абсолют

йолдызча

зурлык

(M_V)

Үзлекләр

Нейтрон йолдыз төзелеше

Ике нейтрон йолдыз бәрелеше

Үтә яңа йолдыз шартланганнан соң барлыкка килгән Vela-Pulsar нейтрон йолдызы, Пульсар - магнит кырлы тиз әйләнүче нейтрон йолдыз, Vela-Pulsar - 1968 елда ачылган беренче нейтрон йолдыз

Гадәттә, нейтрон йолдыз төше нейтроннардан тора, юка тышчасы (∼1 км) авыр атом төшләре һәм электроннардан тора.

Нейтрон йолдыз массасы Кояшныкына якын, ләкин радиусы тик 10—20 км тәшкил итә, шуңа күрә йолдызның тыгызлыгы атом төше тыгызлыгыннан зуррак (2,8·10¹⁷ кг/м³).

Нейтроннар үзара тәэсир итешүгә күрә хасил булган төшләр матдәсе басымы киләчәктәге гравитацион коллапс комачаулый.

Кайбер нейтрон йолдызлар югары тизлек белән әйләнәләр (1000 әйл./сек.).

Нейтрон йолдызлар үтә яңа йолдызлар шартланганнан соң, барлыкка килә.

Күпчелек нейтрон йолдызлар Чандрасекар чигенә якын массалы (1,44 Кояш массасы) астрономик объектлар булып торалар. Теориядә 1,4-2,5 Кояш массасы белән нейтрон йолдызлар булырга мөмкин.

Нейтрон йолдызның магнит кыры 10¹²—10¹³ Гс (Җирдә 1 Гс).

2012 елга 2000 нейтрон йолдыз табылган, аларның 90% ы ялгыз йолдызлар. Галактикабызда 10⁸—10⁹ нейтрон йолдыз булырга мөмкин.

Зур тизлек белән (100 км/с) хәрәкәт итә.

Чыгыш

Чандрасекар чигеннан (1,4 M_кояш) зуррак массалы йолдызда баручы термотөш синтезы нәтиҗәсендә эчке өлешләрендә авыр элементлар төзелә, йолдыз кысылып бара, температура арта, тимер һәм никел хасил була, кысылу дәвам итә. Үзәк төштә зур басым сәбәпле протоннар электроннарны йота башлыйлар һәм нейтроннарга әйләнә (нейтронлаштыру):

p + e^- = n + ν_e

йолдызның төше кысыла һәм суына, йолдыз тышчасы төшкә егылып бара, соңрак төштән кире сикерә, кысылу вакытында башланган термотөш реакцияләре ярдәмендә йолдыз тышчасы зур тизлек белән ташлана, йолдыз шартлана, тик аның төше нейтрон йолдыз (3.2 М_кояш ка кадәр массалы йолдызлар) яки кара тишек буларак кала.

Искәрмәләр

Әдәбият

• Шкловский И. С. Звёзды: их рождение, жизнь и смерть, М.: Наука, 1984 2005 елның 10 декабрь көнендә архивланган.
• Физика космоса. Маленькая энциклопедия, М.: Советская Энциклопедия, 1986
• Постнов К. А. Эволюционная астрофизика
• Шапиро С. Л., Тьюколски С. А. Черные дыры, белые карлики и нейтронные звезды / Пер. с англ. под ред. Я. А. Смородинского. — М.: Мир, 1985. — Т. 1—2. — 656 с.
• С. Б. Попов, М. Е. Прохоров. Астрофизика одиночных нейтронных звёзд: радиотихие нейтронные звезды и магнитары. — ГАИШ МГУ, 2002.
• Haensel P., Potekhin A.Y., Yakovlev D.G. Neutron Stars. — N. Y.: Springer, 2007. — Т. 1. — 619 с. — ISBN 978-0-387-33543-8.
• А. Ю. Потехин. Физика нейтронных звёзд (рус.) // УФН. — 2010. — Т. 180. — С. 1279—1304.