Proton

Proton (bor. grekçä πρῶτος - berençe) - elementar kisäkçek. Barion törkemenä qarıy, 1/2 spinlı, elektr qorğısı +1 elementar elektr qorğısına tigez.

Proton
Protonnıñ kvarktan tözeleşe
Bilge	$p,\quad p^{+}$
Massa	938,272046(21) MeV 1,672621777(74)×10−27 kg 1,007 276 466 812 a.e.m.
Antikisäkçek	antiproton $({\bar {p}})\!$
Törkemnär	fermion, adron, barion, N-barion, nuklon
Kvant sannarı
Elektr qorğısı	+1
Spin	1/2
İzotopik spin	1/2
Barion sanı	1
Säyerlek	0
Soqlandıru	0
Başqa üzlekläre
Tormış waqıtı	> 2,9×1029 yıl
Tarqalış	yuq
Kvark tözeleşe	uud

Elementar kisäkçeklär fizikasında proton: +1/2 izospinlı nuklon (atom-töş fizikasında -1/2).

Ğadi modeldä proton öç kvarktan tora: ike u-kvark häm d-kvark (valent kvarklar dip atala), läkin çınnan da proton küp gluonnardan häm kvark-antikvarklardan tora, täcribälär buyınça impulsnıñ tik 40%ı valent kvarklar (uud), 50% gluonnar häm 10% kvark-antikvarklar (uūdđss) tarata, böten kvark-antikvarklar häm gluonnar proton eçendä bik yuğarı tizlek (yaqtılıq tizlegenä yaqın) belän xäräkät itä, bäreleşä, kilep häm yuqqa çığalar. Konfaynment küreneşe buyınça kvarklar protonnan çığa almıylar.

Tormış waqıtı - > 2,9×10²⁹ yıl, çınında stabil, pozitron-pionğa tarqalışı öçen - 1,6·×10³³ yıl.

Protonnar termotöş reaktsiälärendä qatnaşalar, yoldızlar energiäsen buldıralar.

PP-töre reaktsiäläre - Qoyaş energiäseneñ çığanağı.

Sutuar atom töşe ber protonnan tora.

Ximiädä proton H⁺, astrofizikada HII bulıp bilgelänä.

Protonnar häm neytronnar atom töşlären tözilär.

Ximik elemenlarnıñ periodik cädwälendä tärtip nomerı töşneñ protonnar sanına tigez.

Sıltamalar

• Particle Data Group
• Large Hadron Collider