Neytrino

Neytrino (italiança neutrino — neytronçıq) — yarım böten spinlı neytral' fundamental' kisäkçek, tik zäğif häm gravitatsion tä'sir iteşülärdä qatnaşa, leptonnarğa qarıy.

Neytrino
Bilge	ν
Massa	0,28 eV tan kim
Antikisäkçek	antineytrino
Törkem	lepton buınnar: νe νμ ντ
Kvant sannarı
Elektr qorğısı	0
Spin	1/2
Tösle qorğı	0
Barion sanı	0
B-L	-1
Zäğif hiperqorğı	-1
Başqa üzlekläre
Tormış waqıtı	totrıqlı
Törlär sanı	6 (3 neytrino + 3 antineytrino)
Tä'sir iteşü	zäğif häm gravitatsion tä'sir iteşülärdä qatnaşa

Neytrino bik zäğif matdä belän tä'sir iteşä, 3-10 MeV energiäle neytrino bäreleşlärsez suda 10¹⁸ m uza ala.

1 sm³ Cirdäge mäydanı aşa här sekundada 6*10¹⁰ Qoyaş taratqan neytrino uzıp bara, läkin anıñ tä'sire sizelmi diärlek.

Neytrinonıñ bik möhim üzlege - neytrino tirbäneşläre: ber buındağı neytrino bütän buındağı neytronağa äylänü mömkinlege.

2015 yılda Neytrino tirbäneşlären açu öçen Kadzita häm Makdonald Nobel premiäsenä layıq bula.

Üzlekläre

Här qorğılı leptonğa neyrino-antineyrino parı turı kilä:

• elektron neytrinosı - elektron antineytrinosı (1-nçe Buın)
• müon neytrinosı - müon antineytrinosı (2-nçe Buın)
• tau neytrinosı - tau antineytrinosı (3-nçe Buın)

Neytrino tirbäneşläre

Ber tör (buın) neytrino ikençe tör neytrinoğa äylänü küreneşe neytrino tirbäneşläre dip atala.

Älege küreneş neytrinonıñ nul'sez massası buluın isbatlıy.

Neytrino tiskäre spirallegenä iä, atineytrino - uñay spirallegenä iä.

Älegä neytrinonıñ massası 0,28 eV tan kim dip sanala.

Açılu

1914 yılda Ceyms Çedvik β-tarqalu buyınça täcribädä elektronnar spektrı özleksez sıyfatın aça, läkin kvant mexanikası buyınça ul diskret bulırğa tieş. Annan soñ xättä Nils Bor energiä saqlanu qanunın şik astına quyğan.

1930 yılda Wolfgang Pauli töp qanunnı "qotqara", ul β-tarqalışında yaña kisäkçek xasil buluın farazlıy, soñraq Enriko Fermi anı neytrino dip atıy.

Neytrino buluın isäpkä alıp tarqalu bolay taswirlana:

β⁻ tarqalışta zäğif tä'sir iteşü neytronnı protonğa äwelderä, elektron häm elektron antineytrinosı taratıla:

$n^{0}\rightarrow p^{+}+e^{-}+{\bar {\nu }}_{e}$.

β⁺ tarqalışta atom töşendäge proton neytronğa, pozitronğa häm neytrinoğa äylänä:

$p^{+}\rightarrow n^{0}+e^{+}+{\nu }_{e}.$

Tik 1956 yılda neytrino tabılğan.

Sıltamalar

• Мухин, К. Нейтрино: вчера, сегодня, завтра // Наука и жизнь. — 2014. — № 3,4. — С. 4—12.
• Ву Цзянь-сюн Нейтрино // Теоретическая физика 20 века / под ред. Я. Смородинского. — М.: ИЛ, 1962. — С. 290—356.
• Биленький, С. М. Лекции по физике нейтринных и лептон-нуклонных процессов. — М.: Энергоиздат, 1981. — С. 216.
• Иванов И. Нейтринный детектор IceCube окончательно доказал реальность астрофизических нейтрино // Элементы.ру, 2014.
• Левин А. Ловля солнечных нейтрино: историческая ретроспектива // Элементы.ру, 2014.