Әстерхан чикләвеге
Әстерхан чикләвеге (лат. Júglans régia) — Чикләвек ыругының агачлар төре, Чикләвекчәләр (Juglandaceae) гаиләлегенә карый.
| Әстерхан чикләвеге | |
 | |
| Кыскача исем | J. regia |
|---|---|
| Халыкара фәнни исем | Juglans regia L., 1753[1] |
| Таксономик ранг | төр[1] |
| Югарырак таксон | чикләвек[d][1] |
| Таксонның халык атамасы | Persian Walnut[2][3][4] |
| Нәрсәнең чыганагы | Әстерхан чикләвеге (җимеш), English walnut wood[d], walnut leaf[d] һәм Ореховое масло[d] |
| ХТСБ саклану статусы | югалу куркынычы иң аз булган[d][5] |
| Бүләкләр | |
| Водный след | 4918 cubic metre per ton[7] |
 | |
| Нинди вики-проектка керә | ВикиПроект Инвазив биология[d] |
| Ареал таксона | Пекин[8] һәм Кытай[9][10] |
| Цикл листвы | листопадные растения[d] |
| GRIN URL | npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=20772[11] |
| Геном төзелеше URL-ы | plants.ensembl.org/Juglans_regia[12] |
 Әстерхан чикләвеге Викиҗыентыкта | |
Тасвир үзгәртү
Зур агач, биеклеге 25 метрга җитә, калын соры төсле кәүсәсе диаметры 3-7 метрга җитә, киң ябалдашы белән.
Оешма яфраклы агач.
Җимешләре - зур бер орлыклы чикләвек, калын сүсчел яшел төсле кабыгына һәм нык күкәй сыман яки шар сыман төшкә ия. Өлгергәч, кабыгы кибә һәм үзе аерылып китә, төше үзе ачылмый.
Гадәттә май аенда чәчәк ата. Җимешләре сентябрьдә, октябрьдә пешәләр.
Таралыш үзгәртү
Кыргый хәлдә Кавказ арты ягында, аеруча Талыш тауларында, төньяк Кытайда, төньяк Һиндстанда, Тән-Шән тауларында, Иранда, Юнанстанда үсә. Шулай ук көньяк Казакъстанда, Кыргызстанда, Фәрганә тауларында таралган.
Каты салкынга чыдамсыз, -25...-28 С туңып бетә.
Кулланылыш үзгәртү
Әстерхан чикләвеге ашарга яраклы, бик файдалы, тәмле, шифалы орлыкларына ия. Аннан төрле ашамлыклар, хәлвә, кәнфитләр, тортлар пешерелә.
Әстерхан чикләвеге орлыкларыннан май ясала, ул ашарга яраклы, шулай ук сабын, тушь, буяулар җитештерүдә кулланыла.
Яфраклары витамин һәм җәрәхәтне төзәтү чарасы буларак кулланыла. Әстерхан чикләвегеннән ясалган шулпа яки төнәтмә ашказаны, гинекологик, бөер, сидек куыгы, стоматит, ангина чирләрен дәвалау өчен кулланыла, шулай ук авитаминоз, атеросклероз, ябыгу вакытында эчәләр.
 Кайры |
 Бөреләр |
 Яфраклар |
 Серкәч чәчәкләре |
 Җимешлек чәчәкләре |
 Өлгермәгән җимеш |
 Өлгергән ачылган җимеш |
Сылтамалар үзгәртү
- Губанов И. А. и др. Дикорастущие полезные растения СССР / Отв. ред. Т. А. Работнов. — М.: Мысль, 1976. — С. 81—85. — (Справочники-определители географа и путешественника)
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ (not translated to mul) Wikitörlär — 2004.
- ↑ INaturalist — 2008.
- ↑ Monumental Trees
- ↑ The IUCN Red List of Threatened Species 2022.2 — 2022.
- ↑ https://www.baum-des-jahres.de/baeume-1989-2018/die-walnuss/
- ↑ Hoekstra A. Y., Mekonnen M. M. Table 3 // The green, blue and grey water footprint of crops and derived crop products // Hydrology and Earth System Sciences — Copernicus Publications, 2011. — ISSN 1027-5606; 1607-7938 — doi:10.5194/HESS-15-1577-2011
- ↑ 苏芝敏, 郭培培, 赵娟娟 һ.б. 2007-2020年北京城区植物物种名录数据集, A plant species list dataset for urban area of Beijing, China 2007 – 2020 — 2022. — doi:10.57760/SCIENCEDB.J00001.00473
- ↑ 肖翠, 刘冰, 吴超然 et al. 北京维管植物编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distributions of vascular plants in Beijing, China // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022064
- ↑ 刘培亮, 卢元, 岳明 et al. 陕西省维管植物名录(2021版) // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022061
- ↑ GRIN үсемлекләр таксономиясе
- ↑ Ensembl Genomes