Юрмый

Юрмый — төньяк-көнбатыш башкортлары составындагы борынгы башкорт кабиләсе.

Ыру составы

Ыру аралары: әптелмән, гасаба, исай-гасаба, казаннар, типтәр, урман, ясаклы.

Этноним

Юрмый этнонимы болгарларда, венгрларда һәм чуашларда билгеле. Топонимикада Юрмияз, Юринка, Юрмиязбаш кебек һ.б. атамалар очрый.

Анализ Y-DNA

Абдусәләмов, Үсәевлар G2 гаплотөркеменә караганы ачыклана.

Этник тарихы

Башкортларның юрмый кабиләсенең этник тарихы Идел булгарлары, мадьярларның Кер Кер ыруы белән һәм болгарларның Бөек Болгар Ерми ыруы белән бәйле.

Б. С. Ильясовның язмаларына караганда, юмыйлар V гасыр азагында башка (юрматы, байлар, юламан, гайнә кабиләләре һәм кутугырлар белән кабилә берлеге һәм борынгы башкорт халкын төзи. Юрмылыларның формалашуына аларның янә, катай, юрматы башкорт кабиләләре белән күрше булулары йогынты ясый. XII—XIII гасырларда юрыйлар Дала Зәе һәм Чишмә елгалары ярында, ә XIII—XIV гасырларда — Ык елгасы бассейнында көн иткән, күршеләре байлар, бүләр, елан, ирәкте, катай һәм кыргыз башкорт кабиләләре булган.

XIV гасыр ахыры — XV гасыр башында юрмый кабиләсенең бер өлеше калайлар белән себер якларына күченә һәм Төй, Җитез Танып елгалары буйлап урнаша. Бер өлеше юрматы кабиләсе белән көньякка юлланып, Ашказар, Агыйдел, Стәрле елгалары һәм Нөгөш елгасының уң ягында яши башлый.

Таралу территориясе

Башкортстанның Рус дәүләтенә кушылуына соң кабиләнең биләмәләрендә Казан даругасының Юрмый вулысы барлыкка килә.

XVII гасыр соңыннан XIX гасырга кадәр юрмылыларның җирләре Бөгелмә өязенә, а кантон идарәлеге системасы дәверендә — 12‑нче башкорт кантонына керә.

Хәзер юрмый кабиләсе таралган җирләрдә Башкортстанның Бакалы, Туймазы һәм Шаран, Татарстанның Азнакай, Әлмәт һәм Лениногорск районнары урнашкан.

Билгеле шәхесләре

• Солтанморат Дүскәев — 1735-1740 еллардагы башкорт күтәрелешләре җитәкчеләренең берсе.
• Нугайбәк Әсәнов — 1773-1775 еллардагы Крәстияннәр сугышында катнашучы, Е. И. Пугачев полковнигы.

Әдәбият

• Асфандияров А. З. Аулы мензелинских башкир — Уфа: Китап, 2009. — 600 б. — ISBN 978-5-295-04952-1.
• История башкирских родов. Юрми. Том 21 / С. И. Хамидуллин, Б. А. Азнабаев, А. Г. Салихов, И. З. Султанмуратов, И. Р. Саитбатталов, Р. Р. Шайхеев, Р. Р. Асылгужин, А. М. Зайнуллин, В. Г. Волков, А. А. Каримов — Уфа: ИИЯЛ УНЦ РАН; ГУП РБ Уфимский полиграфкомбинат, 2016. — 716 б. — ISBN 978-5-85051-605-5.
• Кузеев Р. Г. Происхождение башкирского народа: Этнический состав, история расселения — М.: Наука, 1974. — 572 б.