Шалико Баданян
Шалико Овакимович Баданян (әрм. Շալիկո Հովակիմի Բադանյան; 1932-2003) - биоорганик һәм органик химия өлкәсендә совет һәм әрмән галиме, химия фәннәре докторы, профессор, Әрмәнстан ССР Милли Фәннәр академиясенең корреспондент әгъзасы (1986), Әрмәнстан Милли Фәннәр академиясенең тулы әгъзасы (1996). Әрмәнстан Милли Фәннәр академиясенең Органик химия фәнни тикшеренүләр институты директоры (1988-2002).
| Шалико Баданян | |
|---|---|
| Туган телдә исем | әрм. Շալիկո Հովակիմի Բադանյան |
| Туган | 24 октябрь 1932[1] Q13054057?, Ахалкалакский муниципалитет[d], Самцхе-Джавахети[d], Грузия ССР, Кавказ арты Социалистик Федератив Совет Республикасы[d], СССР[1] |
| Үлгән | 19 гыйнвар 2003 (70 яшь) Ереван, Әрмәнстан |
| Ватандашлыгы |  СССР Әрмәнстан |
| Әлма-матер | Ереван дәүләт университеты[d][1] |
| Һөнәре | химик |
| Эш бирүче | Ереван дәүләт университеты[d] һәм Институт тонкой органической химии[d][1] |
| Сәяси фирка | Советлар Берлеге коммунистик фиркасе[1] |
| Гыйльми дәрәҗә: | химия фәннәре докторы[d][1] (1971) һәм академик[d] (1996) |
| Гыйльми исем: | профессор[d] |
| Эш урыны: | Ереван дәүләт университеты[d] һәм Институт тонкой органической химии[d][1] |
| Гыйльми дәрәҗә: | химия фәннәре докторы[d][1] (1971) һәм академик[d] (1996) |
| Гыйльми исем: | профессор[d] |
Биография
үзгәртү1932 елның 24 октябрендә Грузия ССРның Ахалкалаки шәһәрендә туган.
1951 - 1956 елларда Ереван дәүләт университетының химия факультетында укыган. 1957-1960 елларда Әрмәнстан ССР Милли Фәннәр академиясенең Органик химия институтының аспирантурасында белемен күтәргән.
1960-нчы елдан, Әрмәнстан ССРның Милли Фәннәр академиясенең Органик химия институтында түбәндәге вазифаларны биләгән: өлкән лаборатория ярдәмчесе, 1968-2003 елларда - туенмаган кушылмалар лабораториясе мөдире һәм шул ук вакытта 1988-2002 елларда - әлеге институтның директоры, 2002-2003 елларда - әлеге институтның директор киңәшчесе.
1972-2002 елларда Ереван дәүләт университетының химия факультетында, фәнни-педагогик эш белән беррәттән, профессор буларак "Физик органик химия" һәм "Органик реакцияләр арасындагы кисәкчәләр" лекция курсларын алып бара. Ш.О Баданян әрмән органик химиклар фәнни мәктәбенә нигез салучы була, аны дөньяның әйдәп баручы фәнни үзәкләрендә һәм югары уку йортларында, шул исәптән АКШ, Италия, Польша, Англия, Германия һәм Франция кебек илләрдә лекцияләр укырга чакырганнар [2] [3] [4].
Фәнни-педагогик эшчәнлеге һәм фәнгә керткән өлеше
үзгәртүШ.О. Баданянның төп фәнни-педагогик эшчәнлеге биоорганик һәм органик химия өлкәсендәге проблемалар белән бәйле. Ул, хайваннар һәм үсемлекләрне корткычлардан һәм авырулардан саклау өчен, кешеләр һәм әйләнә-тирә мохит өчен куркынычсыз дарулар синтезлау өчен, эффектив ысуллар булдыру белән ныклап шөгыльләнә. Химия өлкәсендә бәйләнешкә кергән пропаргил һәм аллил системалары, ион һәм радикаль туенмаган кушылмалар, табигый аз молекулалы авырлык биорегуляторларын синтезлау өчен яңа ысуллар эшләү белән шөгыльләнгән. Ш.О. Баданян Әрмәнстан Милли Фәннәр академиясенең Органик химия фәнни тикшеренүләр институтының Фәнни советы председателе, "Әрмәнстанның химик журналы" фәнни журналының редакция советы әгъзасы да була.
1960 елда ул "Ацетилен амино кушылмалар өлкәсендә тикшеренүләр" дигән тема буенча кандидатлык диссертациясе, 1971 елда химия фәннәре докторы дәрәҗәсен алу өчен "Винилацетилин һәм диацетилин системаларында алмашу һәм кушылу реакцияләре турындагы тикшеренүләр" темасы белән докторлык диссертациясен яклады. 1979 елда ул профессор гыйльми исеменә лаек булды. 1986 елда ул Әрмәнстан ССР Милли Фәннәр академиясенең корреспондент әгъзасы, 1996 елда - Әрмәнстан Милли Фәннәр Академиясенең тулы әгъзасы итеп сайлана. Ш.О. Баданян дүрт йөз илледән артык фәнни эш, шул исәптән утыз монография авторы. Шулай ук, уйлап табу өчен җитмеш авторлык сертификатына ия. Аның җитәкчелегендә өч докторлык һәм кырык кандидатлык диссертациясе якланган [2] [4].
Төп хезмәтләре
үзгәртү- Ацетилен амино кушылмалары өлкәсендә тикшеренүләр. - Ереван, 1960. - 168 б.
- Ацетилен химиясе өлкәсендәге соңгы тикшеренү ысуллары белән танышу өчен Англиягә эшлекле сәяхәт турында отчет / Ш. О.Баданян; СССР Милли Фәннәр академиясе. ВИНИТИ. - Мәскәү: 1969. - 15 б.
- Винил ацетилен һәм диасетилен системаларын алыштыру һәм кушу өлкәсендә тикшеренүләр / Ереван. дәүләт ун-т. - Ереван: 1971. - 50 б.
- Франциягә командировка турында отчет. ВИНИТИ. - Мәскәү: 1977. - 44 б [5]
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Әрмән совет энциклопедиясе / мөхәррир Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ 2,0 2,1 Баданян, Шалико Овакимович // Национальная академия наук Республики Армения
- ↑ Баданян, Шалико Овакимович. Энциклопедия фонда «Хайазг». 2021-10-30 тикшерелгән.
- ↑ 4,0 4,1 Наука в Советской Армении за 50 лет. (1920—1970): Биобиблиография / Сост. под. общ. руководством акад. АН АрмССР А. С. Гарибяна и гл. библиографа Р. А. Бабаджанян. - Ереван : [Изд-во АН АрмССР], 1974
- ↑ Баданян, Шалико Овакимович // Российская государственная библиотека
Әдәбият
үзгәртү- Совет Әрмәнстанында 50 еллык фән (1920-1970): Биобиблиография / Әрмәнстан ССР Милли Фәннәр академиясе. А.С. Гарибян һәм Р. А. Бабаджанян. - Ереван: [Әрмәнстан ССР Милли Фәннәр академиясенең нәшрияты], 1974.