Wikipedia

Халәҗья

Халәҗья (Арья χαλασσ Xalass; Пушт: خلجیان‎, romanized: Khalajyān; Фарсы: خلج‌ها‎, romanized: Xalajhâ) Төрки халык.

Эфталит моделендә безнең эраның 8-енҗе гасыр Халаҗ тәңкәсе, Сасанид патшасы Пероз I (438-457) сурәтләнгән, аның таҗлы бюсты кире якта пәйда була. Кире якта: өч япьле сөңге тоткан Шива, сулга таба легендада Бактрия телендә χαλαγγ яки χαλασσ ("Халаҗ") дип язылган.

Халаҗлар Газнида, Калати Гилжида һәм тирәли төбәкләрдә сарык көтүче күчмәләр буларак тасвирланган һәм алар гадәттә малларының фасыл көтү урыннары аша күчеп йөргән.

Иранда алар әле дә төрек дип классификацияләнгән Халәҗ телендә сөйләшәләр, аларның күбесе фарсы телендә булса да.[1] Әфганстанда, Пәхтәннарның Гыйлзый кабиләсе, мөгаен, Хәләҗ халкыннан.[2][3]

Этимология үзгәртү

Лингвист Герхард Дерфер сүзләре буенча, Мәхмүт әл-Кашгари үзенең Диване лөгатет-төрк китабында Халәҗ кешеләрен искә алган беренче кеше:

"Егерме икесе аларны төрки телләрдә" Кал ач "дип атыйлар. Бу" Ач бул "дигәнне аңлата." Соңрак алар" Халәҗ" дип аталган.[4]

"Огузлар һәм Кипчаклар" x "ны k" тәрҗемә итәләр. Алар "Халаж" төркеме. Алар "кызым" диләр, ә төрекләр "кызым" диләр (кызым). Againәм тагын төрекләр "kande erdinğ" диләр, ә "xanda erdinğ" диләр, бу "сез кайда идегез?" тәрҗемәсе.[5]

Төрколог Юрий Зуев * Калач * Халачтан килеп чыккан, протетик * h- * q- тавышның үзгәрүе аркасында барлыкка килгән, урта гасыр төрки диалектларында типик, һәм Халач этимологиясен ala, alač, alaça [6]

Ләкин, тарихчы В. Минорский әйтүенчә, исемнең борыңгы төрки формасы чыннан да Калаж (яки Калач) булган, ләкин төрек / q / гарәп чыганакларында / x / ка үзгәргән (Калаж> Халаж). Минорский өстәде: "Калай параллель формада булырга мөмкин Ğalaj." Бу сүз Пәхтәнда Ğəljī китерде, ул Газни һәм Калати Гилҗи тирәсендә тупланган Пуштун Гыйлзый кабиләсе өчен кулланылды.[3]

Халәҗья кабиләсеннән күренекле кешеләр үзгәртү

  • Мөхәммәд бине Бахтияр Халҗи, Бенгалның Халҗи династиясенә нигез салучы (1206-нчы елда)
  • Ширан Халжи, Бенгалның икенче Халҗи губернаторы (1208-нче елда үлә)
  • Гали Мардан Халҗи, фетнәче Халҗи Бенгал губернаторы (1212 д.)
  • Иваз Халжи, Бенгалның өченче Халҗи губернаторы (1227 д.)
  • Малик Балха Халҗи, Бенгалның соңгы Халҗи губернаторы (1231-нче елда үлә)
  • Җәләл үд-дин Халҗи, Делидагы Халҗи династиясенә нигез салучы (1296-нчы елда)
  • Аладдин Халҗи, Дели Халҗи династиясенең иң көчле солтаны (1316-нчы елда)
  • Кутбуддин Мөбәрәк Шаһ, Дели Солтаны (1320 д.)
 
Җәләл-үд-дин акчасы (1290–1296)


Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ "ḴALAJ ii. Ḵalaji Language" - Encyclopaedia Iranica, September 15, 2010 (Michael Knüppel)
  2. ↑ Pierre Oberling (15 December 2010). "ḴALAJ i. TRIBE". Encyclopaedia Iranica. Retrieved 4 July 2020. "Indeed, it seems very likely that [the Khalaj] formed the core of the Pashto-speaking Ghilji tribe, the name [Ghilji] being derived from Khalaj."
  3. ↑ 3,0 3,1 The Khalaj West of the Oxus, by V. Minorsky: Khyber.ORG. Archived June 13, 2011, at the Wayback Machine; excerpts from "The Turkish Dialect of the Khalaj", Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol 10, No 2, pp 417-437 (retrieved 10 January 2007).
  4. ↑ Divanü Lügat-it – Türk, translation by Atalay Besim, TDK Press 523, Ankara, 1992, Volume III, page 415
  5. ↑ Divanü Lügat-it – Türk, translation by Atalay Besim, TDK Press 523, Ankara, 1992, Volume III, page 218
  6. ↑ Zuev, Yu. A. (2002) Early Türks: Sketches of history and ideology, Almaty. p. 144
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Халәҗья&oldid=3065808