Урта Урал
Урта Урал — Урал тауларының иң түбән өлеше, төньяктан Конжаковский Камень һәм көньяктан Юрма тавы (61 ° — 55 ° 25 'төньяк киңлеге) белән чикләнгән [2][3][4][5], кайбер чыганаклар буенча — Ослянка таулары Караидел елгасының киңлеге өлешенә кадәр [6] (якынча төньяк киңлекнең 56 ° белән 59 ° [7] ).
| Урта Урал | |
 | |
| Тау сырты | Урал таулары |
|---|---|
| Дәүләт |
 Россия[1] |
| Административ-территориаль берәмлек | Россия[1] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 266 метр |
 | |
 Урта Урал Викиҗыентыкта | |
Урта Урал орографик яктан яхшы аерылган: Урал таулары монда түбәнәя, һәм тау билбауының катгый меридиональ сузымы көньяк-көньяк-көнчыгыш белән алыштырыла. Көньяк Урал белән берлектә Урта Урал калку ягы көнчыгышка таба юнәлгән мәһабәт дуга ясый, дуга Россия платформасының көнчыгыш сикәлтәсе — Уфа платосы тирәсен урап чыга [8] .
Климаты үзгәртү
Климат кискен континенталь, җитәрлек дымлы. Уртача температурасы — гыйнварда якынча -20 °С, июльнең уртача температурасы +15 °С. Явым-төшем елына көнчыгышта 400 мм, көнбатышта һәм тауларда 700 мм га кадәр.
Рельефы һәм геологик төзелеше үзгәртү
Неоген — антропогенның яңа тектоник хәрәкәтләре Урта Уралда зәгыйфь чагылыш тапкан, шуңа күрә ул түбән ярымутравлы, аерымланган, түбәләре һәм сыртлары талгын гына күтәрелә, алар безнең алдыбызда ярымтүгәрәк формасында күренә. Пермь — Свердловск сызыгы Урал белән 410 м биеклектә кисешә. Иң текә түбәләрнең биеклеге 700–800 м, биегрәге сирәк очрый [8] . Иң биек тау — Урта Басег, аның иң биек түбәсе 994 метрга җитә. Башка тау сыртлары: Качканар (887 м), Старик-Kaмень (755 м),Шунут-Камень (726 м), Агыйдел, Волчиха, Азау-тау, Сугомак, Егоза, Зюрян, Полюд тавы.
Урта Уралдагы таулы сызатның киңлеге 25-30 км, ә тау итәкләре белән бергә 80-90 км [6] .
Урал аръягы калкулыклар һәм таулар, шулай ук тыгыз күл челтәре һәм төньякта зур сазлыклар белән аерылып тора. Урта Урал таулары итәгендә тектоник күлнең ике чылбырын табарга мөмкин: Екатеринбургтан төньякка таба һәм Көньяк Уралда дәвам иткән көньяк өлешендә (Кәсле).
Елгалары һәм күлләре үзгәртү
.jpg)
Урта Уралдагы елга үзәннәре чагыштырмача киң, үсешкән.
Урта Урал елгалары әкрен, тыныч агымнары белән аерылып тора. Аларның үзәннәрендә "сугышчылар" яки "ташлар" дип аталган яр кыялары еш очрый. Елгалар апрель аенда ачыла, октябрь ахырында туңалар. Язгысын кар эргәч, су дәрәҗәсе 5 мдан артып китә, һәм бу вакытта туристлар рафтингка һәм байдаркада йөрергә киләләр [9] .
Урта Уралдагы күлләр тигез урнашмаган. Көньяк-көнбатыштагы таулы өлештә күлләр аз, аларның күбесе көнчыгыш тауларда урнашкан ( Таватуй, Исәт, Шәрташ, Аят ) [9] .
Икътисади кыйммәте үзгәртү
Урта Уралда минераллар бик күп, аеруча металл: ( тимер, бакыр, алтын һ.б.) ) һәм ташлар ( малахит һ.б.) ). Күпчелек шахталар берничә гасыр дәвамында кулланыла һәм беткән диярлек.
Административ бүлекләр үзгәртү
Урта Урал территориясенә Россия Федерациясенең ике федераль округы — Идел буе һәм Урал, шулай ук Россия Федерациясе субъектлары — Пермь крае, Чиләбе һәм Свердловск өлкәләре керә [10] .
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 GEOnet Names Server — 2018.
- ↑ Северные среднеуральцы. И немножко сибиряки
- ↑ Горстовые средневысотные горы и низкогорья. 2020-01-09 тикшерелгән.
- ↑ А. А. Крубер. Уральские горы. Государственно учебно-педагогическое издательство, Москва — Ленинград, 1938 г. OCR Detskiysad.Ru. 2010-05-26 тикшерелгән.
- ↑ Уральский хребет // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.
- ↑ 6,0 6,1 Особенности рельефа и полезные ископаемые Среднего Урала
- ↑ Средний Урал, Большая советская энциклопедия. — М.: «Советская энциклопедия», 1969—1978 гг.
- ↑ 8,0 8,1 Урал. Общая характеристика
- ↑ 9,0 9,1 Водоемы, растительный и животный мир Среднего Урала
- ↑ Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Юрий Осипов. — М., 2004—2017.
Әдәбият үзгәртү
- Средний Урал // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 24-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Пончиков Е., Истомин П. Маршруты Среднего Урала. — М.: Физкультура и спорт, 1971. — (По родным просторам).
Сылтамалар үзгәртү
- Средний Урал //Большая российская энциклопедия 2021 елның 29 август көнендә архивланган.
- Урта Уралның географик объектлары