Көньяк Урал
Көньяк Урал — Урал тауларының көньяк өлеше. Башкортстанның көнчыгышына һәм Чиләбе өлкәсенең көнбатышында туры килә. Көньяк чиге төньякка сузылган берничә тау сыртыннан тора[1]. Иң биек нокталар — Ямантау (1640 м) һәм Ирәмәл (1582 м).
 Көньяк Урал Викиҗыентыкта |
Көнчыгыш иң кырыйдагы сырт — Ирәндек.
Рельефы һәм геологик төзелеше
үзгәртү
Көньяк Урал рельефы катлаулы. Көньяк-көнбатышында һәм меридиональ юнәлештә төрле биеклектәге сыртлар телгеләнгән, үзәннәре бар.
Тау системасының үзәге - Уралтау сырты, ул Агыйдел һәм Урал (Җаек) елгаларын аерып тора. Ул Көньяк Уралның көнчыгыш өлешендә 500 км озынлыкта, киңлеге 5 тән 30 км га кадәр. Иң биек түбәсе 1067 м (Әрвәк тавы, Белоретның көньягындарак); сыртның уртача биеклеге 800-900 м, ә якындагы үзәннәр 400-500 м га түбәнрәк. Уралтау сырты берничә параллель тезмәдән һәм зур булмаган армытлардан тора, алар киң генә уйпатлар белән аерылган. Алар сөзәк кенә, урыны белән суерташлар, кварцит һәм конгломератлар өемнәре генә калкып тора[1].
Агыйдел елгасы үзәне көнбатышка таба берничә параллель рәвештә килгән биек кыя тау чылбырларын бүлә. Ул сызатта иң биек сырт – Җигәлге һәм Машак, ә иң биек тау массивлары – Ямантау һәм Ирәмәл. Алар бик каты кварц комташлардан һәм балчыклы сланецтан тора. Тау битләүләре 1 100 м биеклеккә кадәр ылыслы урманнар белән капланган, ә өстәрәк таш сибелмәләр өстенлек итә.[1].
Көнбатышкарак уртача биеклеге 1 000 м тәшкил иткән тау чылбырлары китә, бик сирәкләре генә биегрәк [1].
Көнчыгыштарак Көньяк Урал сыртлары: Ирәндек һәм Кырктытау тезелеп китә. [1].Чиләбе һәм Ырынбур өлкәләрендә көньякта таулар бетә һәм дала, арырак ярымчүллекләр башлана.
Көньяк Урал рельефы Урал тау иленең геологик тарихын чагылдыра.
Әдәбият
үзгәртү- Сальников К. В. «Очерки древней истории Южного Урала» (1967)
- Стратиграфические схемы Урала. Екатеринбург, 1993. ТТ. Е. И. Кулагина.
- Кориневский Е. В. Хаотические образования Ильменогорского метаморфического комплекса Южного Урала и их природа. — Екатеринбург: РИО УрО РАН, 2013, — 112 с. ISBN 978-5-7691-2346-7.