Сагаан Убугун
Сагаан Убугун (монг. Цагаан өвгөн; калм. Цаһан өвгн; бүр. Сагаан үбгэн — Ак Карт) — бурят кышкы әкият персонажы, Кыш бабай аналогы. Монголия халыкларында ак карт яшәү һәм озын гомер билгесе, Будда пантеонында уңдырышлылык һәм иминлек символларының берсе булып тора.[1][2]
| Сагаан Убугун | |
| монг. Цагаан өвгөн | |
 | |
| Илаһ карый | Буддийская мифология[d] |
|---|---|
 Сагаан Убугун Викиҗыентыкта | |
Тарих
үзгәртүСагаан Убугун бурят теленнән тәрҗемә иткәндә «ак карт» дигәнне аңлата.[3] Кыш бабайдан аермалы буларак, ул тылсымчы-бүләк таратучы түгел.
Убугуну Сагаан турындагы мифлар монгол халыкларында Буддага кадәрге вакытта ук барлыкка килгән. Карт культы ике мең ел элек киң таралган булган.
Легенда буенча Сагаан Убугун Будда илаһы булып тора һәм илаһи пантеонның үзәк урыннарының берсен биләп тора. Сагаан Убугун җирне һәм андагы барлык тереклекне яклый. Игелек, иминлек, бәхет, байлык, халык иминлеге өчен җаваплы.
2007 елда Бурятиянең туризм буенча республика комитеты рәисе Андрей Измайлов «Сагаан Убугун» проектын тәкъдим итә, Ак карт образы Бурятиянең уңай туристик имиджын формалаштыруда зур роль уйнарга тиеш, дип белдерә.
Россиянең традицион Будда сангхасыннан Бурятиядә мәдәни һәм бәйрәм чараларында ак карт образын куллануга рәсми рөхсәт алынган.[4]
Сагаан Убугун ролен 2007 елдан бирле Бурят академия драма театры актеры, Россия Федерациясенең атказанган артисты Дамбадугар Доржиевич Бочиктоев уйный, ул конкурс буенча өч дәгъвачы арасыннан сайлана.[5] Шул ук елда Сагаан Убугун Бөек Устюгта кыш бабай резиденциясендә була. Анда ике әкият герое да туганнар дип атала башлый.
2016 елда Сагаан Убугун башка милли Кыш бабайлар белән бергә бәйрәм Яңа ел телетапшыруында катнаша.
2022 елның декабрь ахырында Сагаан Убугун Донецк Халык Республикасына килә, анда 1,5 мең башлангыч сыйныф балалары өчен яңа ел бәйрәмнәрендә катнаша.[6]
Күренеше
үзгәртүБурят Сагааны Убугун ак чәчле һәм ак сакаллы,[7] аждаһа башлы таяк белән йөри. Милли Бурят орнаментлары белән чигелгән ак тун һәм тиреле башлык кигән.[1] Муенында зур Будда тасбихлары бар.
Резиденциясе
үзгәртүБурят Кыш бабай йорты Улан-Удэ шәһәрендә (Бурятия), Байкал аръягы халыкларының этнографик музее территориясендә урнашкан. Музей үзе Улан-Удэның Югары Березовка районында урнашкан. Сагаан Убугун резиденциясенә 2013 елның 14 февралендә нигез салынган.[8]
Резиденция үзе тәгәрмәчләргә урнаштырылган зур стильле Бурят тирмәсеннән гыйбарәт. Бу тәгәрмәчләр Бурят Кыш бабайның бер урында утырмавын, ә Бурятия һәм Россия буйлап күп сәяхәт итүен символлаштырырга тиеш.[9]
Резиденция янында «Әкият верстасы» урнаштырылган, анда Россиянең башка әкият геройларының яшәү урыннарына кадәр юнәлеш һәм ераклык күрсәтелгән. Юнәлешләрне уклар түгел, ә берничә ат бәйләме күрсәтә. Бурят традициясе буенча, һәр кунакның үз ат бәйләме булырга тиеш.
Сагаалган
үзгәртүСагаан Убугун 2008 елдан бирле Будда ай календаре буенча Яңа елны бәйрәм итү чараларында даими катнаша Сагаалган (Ак ай).
Сагаалган көннәрендә Сагаан Убугунга кунакка аның «әкияттәге» хезмәттәшләре килә. Аерым алганда, төрле елларда Якутиядән Чысхаан, Костромадан Кар кызы, Санта Клаус (Көньяк Корея), Увлин Унгун (Монголия), изге Микулаш (Словакия) һәм Кытай маймыллар патшасы Сунь Укун килә.[4]
Ике тапкыр Бурятиягә Ак ай бәйрәменә Бөек Устюгтан Кыш бабай килгән.
Сагаан Убугун үзе дә әкият геройларының туган җирендә уза торган милли бәйрәмнәргә йөри.
Ак карт социаль балалар учреждениеләренә йөри, анда бәйрәмнәр оештыра һәм балаларга бүләкләр бирә[1].
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 Сагаан Убген - бурятский Дед Мороз.
- ↑ Тринадцать родственников Деда Мороза. ТАСС (28 декабря 2016).
- ↑ Международный туристский проект «Сказочный Сагаалган в Бурятии-2019» стартует 3 февраля.
- ↑ 4,0 4,1 На 800 лет старше Деда Мороза: как Сагаан Убгэн появился в Бурятии.
- ↑ Белый Старец из Бурятии принял участие в первом заседании академии Лукоморья в Салехарде.
- ↑ Сагаан Убгэн посетил ДНР К детям Старобешевского района на новогодние праздники приехал Белый старец из Бурятии.
- ↑ Братья и верные помощники Дедушки Мороза в России.
- ↑ Сказочные идеи бурятского турбизнеса.
- ↑ Сказочные идеи бурятского турбизнеса.
Әдәбият
үзгәртү- Г.-Д. Нацов, Галданова Г. Р. Материалы по истории и культуре бурят. — Улан-Удэ. БНЦ СО РАН, 1995
- Бакаева Э. П. Добуддийские верования калмыков АПП «Джангар», 2003