Наталья Арсеньева
Наталья Алексеевна Арсеньева (кияүдә Кушель, белар. Кушаль; Наталля Арсеннева, Натальля Арсеньнева (1903 елның 20 сентябре —1997 елның 25 июле) — беларус шагыйре һәм тәрҗемәче.
| Наталья Арсеньева | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | белар. Наталля Аляксееўна Арсеньева |
| Туган | 20 сентябрь 1903 Бакы, Россия империясе |
| Үлгән | 25 июль 1997 (93 яшь) Рочестер, Нью-Йорк, Америка Кушма Штатлары |
| Күмү урыны | Mount Hope Cemetery[d] |
| Ватандашлыгы |  Россия империясеСрединная Литва[d]  Польша Җөмһүрияте (1918—1939) Америка Кушма Штатлары |
| Әлма-матер | Виленская белорусская гимназия[d] |
| Һөнәре | телбелгеч, драматург, тәрҗемәче, шагыйрь, язучы |
| Эш бирүче | Беларуская газэта (1941)[d], Janka Kupala High School (Bavaria)[d], Беларус[d], Белорусская служба Радио "Свобода"[d] һәм Belarusian Institute of Arts and Sciences[d] |
| Җефет | Франц Кушель[d] |
| Балалар | Yaraslaw Kushal[d] һәм Uladzimir Kushal[d] |
Тормыш юлы
үзгәртү1903 елның 20 сентябрендә Бакыда рус хезмәткәре гаиләсендә туа. Беренче бөтендөнья сугышы вакытында (1915) Арсеньевлар гаиләсе Ярославльдә эвакуацияләнеп яши, анда булачак шагыйрә үзенең беренче шигырен (рус телендә) яза. 1920 елда гаилә Вильнага кайта, анда Наталья Арсеньева Вильнус беларус гимназиясендә тәмамлый, университетның гуманитар факультетына укырга керә. Аның шигъри сәләтенә Максим Горецкий игътибар иткән. 1922 елда Наталья Арсеньева Франтишек Кушельгә кияүгә чыга, аны Польша армиясе офицеры буларак, Польша көнбатышына, Хелмнога хезмәт итәргә җибәрәләр.
1939 елның сентябреннән соң Наталья Арсеньева Вилейкада яши, «Сялянская газета» («Крестьянская газета») өлкә басмасында эшли. 1940 елның апрелендә Польша офицерының хатыны буларак ике улы белән Казахстанга җибәрелә, колхозда эшли. 1941 елның маенда БССР Язучылар берлеге, бигрәк тә Янка Купала үтенече белән Минскка сылтамадан кайта. Шул вакытта сугыш башлана. Оккупацияләнгән Минскида «Минская газета» белән хезмәттәшлек итә. Операларга берничә либретто яза, тәрҗемәләр белән шөгыльләнә. Аның улы Ярослав кинотеатрда партизаннар оештырган шартлау вакытында һәлак була. 1944 елда ире, Беларусия край оборонасы командиры белән бергә Германиягә эвакуацияләнә. «Күчмә затлар» лагерьларында мәдәни һәм мәгърифәтчелек эшчәнлегендә актив катнаша, Янка Купала исемендәге Белоруссия гимназиясендә укыта. Нацистлар хакимияте белән хезмәттәшлекне киләчәктә болай аңлата: «Совет хакимиятеннән зыян күргән кешеләр, ә андыйлар аз түгел, немецларны коткаручылар кебек өмет белән каршы алдылар. Немецларның шундый коточкыч дип беркем дә уйламаган иде».
1949 елдан АКШта яши. «Biełarus» эмигрант беларус газетасында, «Свобода» радиосында, Нью-Йоркта Беларус фән һәм сәнгать институтында эшли. 1970—1980 елларда белорус эмиграциясенең сәяси тормышында актив катнашудан читләшә. 1997 елның 25 июлендә улы Владимир гаиләсе белән яшәгән Рочестерда вафат була, шунда җирләнә.
Иҗат
үзгәртүСугышка кадәрге лирикасына интим һәм пейзаж мотивлар, фәлсәфи уйланулар хас, аның иҗатын «чиста һәм чын матурлык, табигать һәм мәхәббәт могҗизаларына дан» дип атыйлар. Совет Әдәби энциклопедиясе аны күренекле язучылар рәтенә кертә (1930).
Сугыш вакытында һәм эмиграция чорында лирикада көчле һәм хәтта әйдәп баручы була патриотик мотив. Батырлык һәм тәвәккәллеккә дан җырлаган. Белоруссия мәдәнияте һәм тарихына басым ясаган.
Хәтер
үзгәртү1980 еллар уртасыннан Наталья Арсеньеваның әсәрләре таныла һәм популярлаша, аеруча «Малітва за Беларусь» Николай Ровенскийның музыкасы белән «Магутны Божа» («Боже Всемогущий») гимнына әверелгән, аның хөрмәтенә рухи музыка фестивале аталган; 1993 елда бу җырны хәтта Дәүләт гимны буларак та тәкъдим иткәннәр[1].
2003 елда аңа җирле Музей-усадьба территориясендә Минск өлкәсенең Иске юллар шәһәрендә һәйкәл куела[2].
Әсәрләр
үзгәртүШигырьләр
- Пад сінім небам: Вершы, 1921—1925. Вільня, 1927.
- (Жёлтая осень) (сугыш аркасында чыкмый)
- Сягоньня: Вершы, 1941—1943. Мн., 1944. (Ныне)
- Між берагамі: Выбар паэзіі, 1920—1970. Нью-Ёрк, Таронта, 1979.
- Яшчэ адна вясна: Выбраныя вершы. Мн., 1996.
- Выбраныя творы. Мн., 2002.
Пьеса
- Сваты (1955)
Либретто
- Н. Щегловның «Лесное озеро», «Всеслав Солдей» операларына һәм «С выражении» оперетына
Җырлар өчен текстлар
- «Магутны Божа» һ.б.
Тәрҗемәләр
- Герһарт Гауптманның «Потонувший колокол» драмасы (1948—1954, Минскта 1943 елда куелган)
- «Евангельский христианский песенник» (Минск, 1943)
- В. А. Моцартның «Женитьба Фигаро», «Волшебная флейта», К. М. Веберның «Вольный стрелок», Ж. Бизеның «Кармен», И. Штраусның «Цыганский барон» опералары либреттолары
- «Евгений Онегин» П. Чайковскийның «Евгений Онегин» ариясе тексты
- «Ромео и Джульетте» В. Шекспирның «Ромео и Джульетта»сына пролог
- А. Мицкевичның «Деды», «Пана Тадеуша»дан бүлекләр
- И. В. Гетеның аерым шигырьләре
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Северинец П. (2016-01-23). Магутны Божа. Сообщество христианских журналистов и блогеров. әлеге чыганактан 2021-03-01 архивланды.
- ↑ В СТАРЫХ ДОРОГАХ УСТАНОВЛЕН ПАМЯТНИК НАТАЛЬЕ АРСЕНЬЕВОЙ
Әдәбият
үзгәртү- Байкоў М. Аб творчасці Наталлі Арсеньевай(белор.) // Полымя. 1927, № 8.
- Сачанка Б. Сняцца сны…(белор.) С. 43-48.
- Адамовіч А. Натальля Арсеньнева. Між берагамі / А. Адамовіч // Між берагамі : Выбар паэзіі / Н. Арсеньнева. — Нью-Йорк — Таронта : БІНІМ, 1979. — С. ІХ–ХХХІХ.
- Мішчанчук М. «Між берагамі»(белор.) // Культура беларускага замежжа. Кн. 1. Мн., 1993.
- Тарасюк Л. Праз акіян забыцця(белор.) // ЛіМ. 1993, 5 лют.
- Тарасюк Л. Пад небам паэзіі(белор.) // Полымя. 1995, № 6.
- Сямёнава А. Лёс — і над лёсам(белор.) // Голас Радзімы. 1993, 30 верас.
- Калеснік У. Наталля Арсеннева(белор.) // ЛіМ. 1994, 9 снеж.
- Савік Л. Жывём Айчынай мы…(белор.) // Пакліканыя. Літаратура Беларускага Замежжа. Мн., 2001.
- Vytautas Žeimantas. Natalija Arsenjeva — žurnalistė, poetė, tremtinė(литв.) // XXI amžius, 2010 bal. 14, 5-8 pusl.
- Бераснева М. Творчасць Наталлі Арсенневай — набытак Беларусі 2015 елның 18 июнь көнендә архивланган.(белор.) // «Рэгіянальная газета»
- Петрушкевіч А. М. Наталля Арсеннева : Шлях да Беларусі : манаграфія / Ала Мікалаеўна Петрушкевіч ; прадм. і рэд. А. М. Пяткевіча. — Мінск: Кнігазбор, 2013. — 180 с. — ISBN 978-985-7057-44-3.
Сылтамалар
үзгәртү- Арсеннева (Кушаль) Наталля 2021 елның 15 июнь көнендә архивланган. // Маракоў Л. У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т.1. — Мн: 2003. ISBN 985-6374-04-9
- Арсеньева Наталья (Наталля Арсеннева) 2021 елның 28 апрель көнендә архивланган. Женская поэзия сайтында
- Наталля Гардзiенка. Пантэон Беларусі. Наталля Арсеннева 2021 елның 28 апрель көнендә архивланган. // Інстытут беларускай гісторыі і культуры. 04.02.2013.