Мәншүк Мәметова
Мәншүк (Мансия) Жиенгали кызы Мәметова (каз. Мәншүк Жиенғалиқызы Мәметова; 1922 елның 23 октябре, Җиекком авылы, Казакъ АССР — 1943 елның 15 октябре, Невель астында) — Калинин фронтының 100 нче аерым укчылар бригадасы пулемётчигы, гвардия өлкән сержанты. Советлар Берлеге каһарманы исеме бирелгән беренче казакъ хатын-кызы.
| Мәншүк Мәметова | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | каз. Мәншүк Жиенғалиқызы Мәметова |
| Туган | 23 октябрь 1922 Җиекком |
| Үлгән | 15 октябрь 1943 (20 яшь) Невель, Тверь өлкәсе, РСФСР, СССР |
| Ватандашлыгы | .svg){kind=small} СССР |
| Һөнәре | солдат |
| Катнашкан сугышлар/алышлар | Икенче бөтендөнья сугышы һәм Алман-совет сугышы |
| Хәрби дәрәҗә | Мастер-сержант[d] һәм өлкән сержант[d] |
Тормыш юлы
үзгәртүМәншүк Мәметова 1922 елның 23 октябрендә Урал губернасының Урда районы (хәзер Казахстан Республикасында) Җиекком авылында туа[1]. Казакъ, шәркеш нәселеннән[2][3]. Туганда Мансия исеме бирелә. Балачакта үз туганнарының өендә командировка вакытында кунакта булган Маметовлар — Әминә һәм Әхмәт, инфекционист табиблар — баласыз гаилә пары тарафыннан кызлыкка алына (казах гаиләләрендә традиция буенча өлкән баланы өлкән туганнарына тәрбиягә тапшыра алганнар, ә Мансияне кызлыкка алган әти-әниләре бала таба алмаганнар).
Әтисе Женсагали һәм әнисе Тойышла Маметовларның югары белемле гаиләсендә кызларына яхшы белем бирә алачаклар, дип санаганнар. Кызлыкка алган әнисе Мансияне Моншақ, Моншагым («минем энҗе бөртегем») дип атаган. Бер версия буенча, кыз «Моншақ» сүзен әйтә алмаган, бары «Манчук» кына килеп чыккан, бу исем соңыннан документларда беркетелгән.
1930 еллар уртасында әти-әниләре Алма-Атага күчәләр, анда Мәншүк эшче факультетын, медицина институтының ике курсын тәмамлый. Казах ССР халык комиссары аппаратында Совнарком Рәисе урынбасары секретаре булып эшли.
1942 елның сентябреннән Кызыл Армиядә, 100 нче Казах аерым укчылар бригадасының штаб язучысы (1943 елның 8 декабрендә 1 нче укчылар дивизиясенә үзгәртелә. Соңыннан дивизия Кызыл Байрак ордены белән бүләкләнә, аңа «Брест» мактаулы исеме бирелә), аннары шәфкать туташы булган. Фронтта пулемётчиклар курсларын тәмамлый һәм пулемёт исәп строй өлешенә беренче номер булып билгеләнгән.
1943 елның 15 октябрендә Невель шәһәрен азат итү өчен авыр сугышларда биеклекне саклаганда, пулемёт исәпләвененнән берүзе калып, башына кыйпылчык белән каты яраланган килеш, дошманның 70 солдатын юк итә һәм батырларча үлә[4].
 Тышкы рәсемнәр
| |
|---|---|
|
Невельдә Мәншүк Мәметованың кабере |
Советлар Берлеге Каһарманы исеме өлкән сержант Мәметова Мәншүк Жиенгали кызына 1944 елның 1 мартындагы ССРБ Югары Советы Президиумы Указы белән бирелә. Ул Казакъстаннан әлеге югары бүләккә лаек булган беренче кыз була.
Хәтер
үзгәртү- Мариям Хакимҗанованың «Мәншүк» поэмасы Мәншүк Мәметова багышланган.
- 1969 елда режиссёр Мәҗит Бегалин тарафыннан Андрей Кончаловский сценарие буенча «Мәншүк турында җыр» фильмы төшерелә. Мәншүк ролендә Наталья Аринбасарова төшә.
- Мәншүк Мәмәтова хөрмәтенә Чимкәнт шәһәрендә 35 нче номерлы мәктәп, Тараз шәһәрендә 27 нче номерлы мәктәп, Алмата өлкәсенең Ескельди районының Шымыр авылында урта мәктәп, Алма-Атада 28 нче номерлы техник лицей, Көнбатыш Казахстан өлкәсенең Бокейорда районының Сайхин авылында мәктәп аталган.
- Алматада, Җаекта, Сайхинда үзәк урамнарның берсе Мәншүк Мәметова исеме белән аталган, ә Үзәк скверда казакъ кызлары — сугыш каһарманнарына — Мәншүк Мәметова һәм Алия Молдагуловага парлы бронза һәйкәл куелган.
- Көньяк Алма-Атадан көньяктарак, Кече Алмата тау сырты тармагында Мәншүк Мәметова исемендәге биеклек бар.
- 1978 елдан Невельдә Мәншүк Мәметовага һәйкәл куелган һәм аның исеме белән урам аталган. 2010 елның 1 маенда һәйкәл яңартылган[5].
- 1988 елда Җаекта (Казахстан) Мәншүк Мәметовага аның исеме белән аталган мәйданда һәйкәл куела. Биш метрлы һәм сигез тонналы һәйкәл утыз елдан артык тора, 2017 елда ул Бөек Ватан сугышының өч каһарманы — Мәншүк Мәметова, Алия Молдагулова һәм Хиуаз Доспановага багышланган «Казах халкының данлы кызлары» дип аталган яңа һәйкәлгә алыштырыла[6].
- Җаекта Мәншүк Мәметова музее Сарайшық урамы, 51 нче йорт («М. Маметова исемендәге мемориаль музей» Дәүләт учреждениесе) урнашкан[7]. Җаектагы музей нигезендә 2010 елда Актүбәдә Мәншүк музее ачыла[8].
- Астанадагы бердәнбер тегү фабрикасы Мәншүк Мәметова исемен йөртә.
-
Казахстанның почта маркасы, 1995 -
Казахстан почта маркасы, 2015
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 Мәншүк Мәметова «Илнең каһарманнары» сәхифәсендә
- ↑ Қазақтың қаһарман қызы Мәншүк Мәметова. От кешкен тағдыры 2020 елның 30 гыйнвар көнендә архивланган.
- ↑ Мәншүктің сүрленген суреті
- ↑ “Kazakhstan History” portal. e-history.kz. әлеге чыганактан 2018-01-25 архивланды. 2018-01-24 тикшерелгән.
- ↑ В Невеле открыли обновлённый памятник защитнице города Маншук Маметовой.
- ↑ В Уральске открыли памятник трем героям ВОВ. Мой город (2017-06-26). әлеге чыганактан 2019-03-27 архивланды. 2017-07-26 тикшерелгән.
- ↑ Кайнеденова А. Украденными из музея экспонатами Маншук Маметова никогда не пользовалась 2016 елның 20 февраль көнендә архивланган. // Мой Город, Май 22, 2014.
- ↑ Сариева Б. Музей Маншук // Актюбинский вестник, 13 мая 2010.
Әдәбият
үзгәртү- Маметова Маншук Жиенгалиевна // Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — С. 31. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
- Чечеткина О. Батыр Маншук // Героини. Вып. I. (Очерки о женщинах — Героях Советского Союза). — М.: Политиздат, 1969.
- Халимульдина А. И. (Прокопенко), Халимульдин А. К. Звездный час Маншук. Алма-Ата: Жалын, 1985. — 400 с.
Сылтамалар
үзгәртү- «Илнең каһарманнары» сәхифәсендә Мәншүк Мәметова
- Советлар Союзы Герое Мәншүк Мәметованың йорт-музее (Җаек шәһәре).
- Маншук белән әңгәмә .
- Маншук Маметова турында класс сәгате .
- Подвиг «жемчужинки» Кызыл Йолдыз (газета) (25 Март 2020).
- Мәметова Мәншүк образы белән почта маркасы .