Фернан Магеллан

Ферна́н Магелла́н (порт. Fernão de Magalhães, исп. Fernando (Hernando) de Magallanes; якынча 1480, Траз-уж-Монтиш өлкәсе, Португалия – 1521 елның 27 апреле, Мактан утравы, Филипин) – португал һәм испан диңгезчесе. Тарихка дөнья тирәли беренче сәяхәт кылган кеше буларак кергән.

Фернан Магеллан
Туган телдә исем	порт. Fernão de Magalhães исп. Fernando (Hernando) de Magallanes
Туган	1480 Траз-уж-Монтиш, Португалия
Үлгән	27 апрель 1521(1521-04-27) Мактан утравы, Филипин
Үлем сәбәбе	сугышта үлгән[d]
Милләт	португал
Ватандашлыгы	Португалия патшалыгы (1139-1910)[d]
Һөнәре	диңгезче
Җефет	Беатрис Барбоза[d]
Ата-ана	Руй де Магальяйнш[d] (әти) Alda de Mesquita[d] (әни)
Катнашкан сугышлар/алышлар	Битва при Мактане[d]
Хәрби дәрәҗә	капитан
Фернан Магеллан Викиҗыентыкта

Магелланның дөнья тирәли сәяхәте

Чыгышы буенча Магеллан португал булган. Франсишку де Алмейда җитәкчелегендә ул 1509 һәм 1511 елларда Малаккага (хәзер Малайзиядә) кадәр барып җитә.

Магеллан Молук утрауларына көнбатыш юл эзләү проектын Португалия короленә тәкъдим итә, ләкин Васко да Гама ачкан көнчыгыш юл кыскарак булганга күрә, король аның тәкъдимен кире кага.

Шуннан Магеллан Испаниягә күчеп китә һәм корольның хезмәтенә күчә. 1517 елда Испания короле Карл I аның көнбатыш юл проектын кабул итә.

Сәяхәт юлы

Экспедиция кораблары

Магеллан кораблары түбәндәгеләр була: Адмирал Магеллан җитәкчелегендәге сукуышы 110 т булган «Тринидад»; «Сан-Антонио», 120 т, капитаны – Хуан де Картахен була; «Консепсьон», 90 т, капитаны – Гаспар де Кассада; «Виктория», 85 т, капитаны – Луис де Мендоса һәм «Сантьяго», 75 т, капитаны – Жуан Серрано.

Экспедициянең башы. Атлантик океан. Бразилия

1519 елның 20 сентябрендә команда саны 265 кеше булган биш корабтан торган Магеллан флотилиясе Санлукар-де-Баррамеда портыннан (Гвадалквивир елгасы тамагы) чыга, Фернан Магеллан экспедициясен башлап җибәрә.

Ике айдан кораблар Бразилия ярларына барып җитәләр һәм Америка материгы ярлары буйлап көньякка юл тоталар. 1520 елда алар Сан-Хулиан бухтасында кышлыйлар. Монда Магеллан Испаниягә әйләнеп кайту ягында торган фетнәчеләрне авырлык белән бастыра.

Магеллан бугазын ачу

1520 елның сентябрендә дүрт корабка калган экспедиция («Сантьяго» юлда һәлак була) көньякка юл тота. 1520 елның октябрь ахырында алар соңрак Магеллан бугазы дип аталган бугазга барып ирешәләр. Бугазны үтү авыр була, «Сан-Антонио» корабы, бугазны үткәч, үз белдеге белән Испаниягә кайтып китә.

Тын океан

Бугазны кичкәч, экспедиция Азиягә юнәлә. Аңа кадәр «Көньяк диңгез» дип аталган океанны Магеллан Тын океан дип атый. Экспедициядә катнашучылардан берсенең әйтүе буенча, бу атама бирүнең сәбәбе йөзү дәверендә анда бер давылның да чыкмавы булган. Өч айга сузылган кичүдә экипажның бер өлеше үлә. Яңадан фетнә кубарга тора.

Филипин утраулары. Магелланның үлеме

1521 елның язында Магеллан соңрак Филипин дип аталган утрауларга барып җитә. Магеллан ике идарәче арасында туган җирле конфликтта берсенең ягына күчә һәм 27 апрельдә сугышта һәлак була. Испания короле хакимияте астына күчкән Себу утравының раджасы, Магелланның үлеменнән файдаланып, испаннарны мәҗлескә чакыра һәм берничә дистә кешене үтертә. Берничә айдан кораблар Молук утрауларына барып җитәләр.

«Виктория караккасының бүгенге копиясе»

Экспедициянең бүленүе. Кире кайту

Молук утрауларында тәмләткечләр сатып алына. Анда булганда испаннар Португалия короленең Магелланны качкын буларак игълан итүе турында ишетәләр. Шуңа күрә аның кораблары әсирлеккә алынырга тиеш була. «Консепсьон» ташланып ут төртелгән була. Бары тик ике кораб калган була. «Тринидад» көнчыгышка, испаннарның Панамадагы биләмәләренә юнәлә, ләкин каршы җил чыгып, алар кире кайтырга мәҗбүр булалар һәм португалларга әсирлеккә төшәләр. Испаннарның күпчелеге Һиндстанда сөргенлектә үлеп бетә. Хуан Себастьян Элькано җитәкчелегендәге «Виктория» корабы көнбатышка юл тота. Африканы көньяктан урап узып, 18 кеше өйләренә әйләнеп кайта.

Экспедициянең нәтиҗәләре

«Викториядә» китерелгән йөкне сатудан килгән акча белән чыгымнар капланып кына калмый, тагын гаять зур табыш китерә. Кешелек тарихында беренче дөнья тирәли сәяхәт кылынган була. Географик ачышлар ясала.