Wikipedia

Либерия

Либе́рия (ингл. Liberia [laɪˈbɪəɹɪə]), рәсми исеме — Либерия Республикасы (ингл. Republic of Liberia) — Африканың көнбатыш ярында урнашкан дәүләт.

Либерия
ингл. Republic of Liberia
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 7 гыйнвар 1822
Сурәт
Рәсми исем Repubblica di Libèria, Liberia һәм la République du Libéria[1]
Кыскача исем 🇱🇷
Гомер озынлыгы 62,505 ел[2]
Демоним Liberian, libériai, Liberiano, Liberänan, ليبيري, ليبيرية, ليبيريون, ליברי, ליברית, liberieni, liberian, liberiană, লাইবেরিয়, liberiano, liberiana, liberiani, liberiane, liberian, liberianu, liberiana, Liberiano, Libérien[1], Libérienne[1], liberiana, liberiane, liberiani, liberian, ليبيري, ليبيرية, ليبيريين, ليبيريات һәм Libéarach[3]
Рәсми тел инглиз теле
Гимн Либерия гимны[d]
Мәдәният Либерия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты The Love Of Liberty Brought Us Here, Любовта към свободата ни доведе тук һәм Ein Cariad at Ryddid a Ddaeth a Ni Yma
Дөнья кисәге Африка[4]
Дәүләт  Либерия
Башкала Монровия[d]
Сәгать поясы UTC±00:00[d] һәм Africa/Monrovia[d][5]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Атлантик океан
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Көнбатыш Африка
Иң көнчыгыш ноктасы 5°20′03″ т. к. 7°22′04″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы 8°33′ т. к. 9°46′ кб. о.
Иң көньяк ноктасы 4°21′10″ т. к. 7°37′03″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы 6°55′28″ т. к. 11°29′57″ кб. о.
Геомәгълүматлар Data:Liberia.map
Иң югары ноктасы Вутеве тавы[d]
Иң түбән ноктасы Атлантик океан
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Либерия президенты[d]
Ил башлыгы Джордж Веа[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Либерия президенты[d]
Хөкүмәт башлыгы Джордж Веа[d]
Канунбирү органы Либерия парламенты[d]
Югары мәхкәмә органы Либерия югары мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы Либерия үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Сьерра-Леоне, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Кытай, Һиндстан, Бангладеш, Германия, Маҗарстан һәм Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[6]
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d][7], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Интерпол[8][9], ХКТО[d][10][11], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[12], Бөтендөнья почта берлеге[13][14], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][15], Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[16], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[17], Көнбатыш Африка илләре икътисади җәмгыяте[d], Мано елгасы дәүләтләре берлеге[d], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][18], Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][19] һәм African Continental Free Trade Area[d][20]
Никахка керү яше 21 яшь һәм 18 яшь
Халык саны 5 214 030 (2021)[21]
Ир-ат халкы 2 479 442[22], 2 531 454[22], 2 585 173[22] һәм 2 640 702[22]
Хатын-кыз халкы 2 505 847[22], 2 556 131[22], 2 608 243[22] һәм 2 661 979[22]
Административ бүленеше Боми[d], Бонг[d], Гбарполу[d], Гранд-Баса[d], Гранд-Кейп-Маунт[d], Гранд-Геде[d], Гранд-Кру[d], Лофа[d], Маргиби[d], Мэриленд[d], Монтсеррадо[d], Нимба[d], Ривер-Сесс[d], Ривер-Ги[d] һәм Синоэ[d]
Акча берәмлеге Либерия доллары[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 3 509 000 000 $[23] һәм 4 001 047 150 $[23]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,481[24]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,33[25]
Эшсезлек дәрәҗәсе 4 ± 1 процент[26]
Нәрсә белән чиктәш Гвинея, Сьерра-Леоне һәм Кот-д’Ивуар
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][27]
Челтәр көчәнеше 120 вольт[28] һәм 220 вольт[29]
Электр аергычы төре NEMA 1-15[d][28], NEMA 5-15[d][29], Europlug[d][29], CEE 7/5[d][29] һәм Schuko[d][29]
Алыштырган Либерия колониясе[d] һәм Мэриленд республикасы[d]
Кулланылган тел инглиз теле[30], инглиз теле[30], Liberia Kpelle[d], Southern Kissi[d], менде теле[d], Dan[d], Liberian English[d], Western Krahn[d], мано теле[d], Klao[d], Dewoin[d], Gbii[d], Tajuasohn[d], Konobo[d], Glaro-Twabo[d], Glio-Ubi[d], Sapo[d], Liberian Kreyol[d], Kuwaa[d], гола теле[d], кпелле теле[d], гребо теле[d], лоома теле[d], ваи теле[d], Southern Grebo[d], Northern Grebo[d], Grebo-Gboloo[d], Manya[d], Grebo-Barclayville[d], Central Grebo[d], басса теле[d] һәм банди теле[d]
Кайда өйрәнелә Liberian studies[d]
Мәйдан 111 369 ± 0 км²
Һәштәге Liberia
Югары дәрәҗәле Интернет домены .lr
Харита сурәте
Тематик география Либерия географиясе[d]
Феноменның икътисады Либерия икътисады[d]
Феноменның демографиясе Либерия халкы[d]
Джини коэффициенты 35,3[31]
Тулаем туулар коэффициенты 4,719[32]
Шәһәр халкы 2 573 157[22], 2 650 072[22], 2 730 335[22] һәм 2 813 868[22]
Авыл халкы 2 412 132[22], 2 437 512[22], 2 463 081[22] һәм 2 488 813[22]
Демократия индексы 5,32[33]
BTI Governance Index 3,61[34], 4,96[34], 6,04[34], 6,17[34], 6,22[34], 6,16[34], 5,84[34], 5,36[34] һәм 5,01[35]
BTI Status Index 2,79[34], 4,2[34], 5,09[34], 5,34[34], 5,48[34], 5,54[34], 5,56[34] һәм 5,28[35]
Туым күрсәткече 32,181[22], 31,708[22], 31,287[22] һәм 30,996[22]
Үлем күрсәткече 8,658[22], 8,753[22], 8,838[22] һәм 8,632[22]
Happy Planet Index score 46[36]
Илнең мобиль коды 618
Илнең телефон коды +231
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 9-1-1[d][37] һәм 114[d][37]
Номер тамгасы коды LB
Диңгездәге идентификацияләү номеры 636 һәм 637
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Либериядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Либериядә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Либерия Викиҗыентыкта

Этник төркемнәр

үзгәртү

Халыкка 16 асаба этник төркем һәм күп чит ил азчылыклары керә. Асаба халыклар якынча 95 процентны тәшкил итә. 16 рәсми танылган этник төркемнәргә Кпелле, Басса, Мано, Гио яки Дан, Кру, Гребо, Кран, Ваи, Гола, Мандинго яки Мандинка, Менде, Кисси, Гбанди, Лома, Деи яки Дэвойн, Беллеһ, һәм Америко-Либериялеләр яки Конго халкы керә.

Кпелле халыкның 20%-тан артыгын тәшкил итәләр һәм Либериядә иң зур этник төркем булып торалар, күбесенчә Бонг Графлыгында һәм үзәк Либериянең янәшә өлкәләрендә яшиләр.[38] Афроамериканнар токымы Америко-Либериялеләр һәм Вест-Индиялеләр, күбесенчә Барбадослылар 2.5%-ны тәшкил итәләр. 1825 елда репатриацияләнгән Конго халыклары токымы Конго халкы һәм Афро-Кариблылар 2.5%-ны тәшкил итәләр. Бу ике соңгы төркем 19-ынчы гасырда сәяси контроль куйганнар һәм аны 20-енче гасырда да тотканнар.

Сәүдәгәрләр буларак күп иммигрантлар килгән һәм бизнес җәмәгатенең зур өлеше булып киткәннәр, шуларга Ливанлылар, Һиндлеләр, һәм башка Көнбатыш Африкадан кешеләр керә. Этник Либериялеләр һәм Ливанлылар арасында катнаш никаһлар проценты зур, нәтиҗәдә күп катнаш халык Монровия янында яши. Европа чыгышлы Ак Африканнар булган Либериялеләрнең кечкенә азчылыгы илдә яши.

Диннәр

үзгәртү

2008 елгы халык санын исәпкә алу мәгълүматлары буенча, Либерия халкының 70,5 % ы христиан динен тота[39]. Мөселманнар 27,6 % тәшкил итә.

Төп халыкларның традицион диннәрен халыкның 0,5 % ы тота, 0,4 % ы бернинди дин дә тотмый.

  •  
    Воинжама(ингл.)татар. шәһәре мәчете манарасы (артта)
  •  
    Либериянең топографик харитасы.
  •  
    Басса мәдәнияте. Санде җәмгыятенең Шлем Битлеге (Ндоли Җовей), Либерия. 20-нче гасыр. Бруклин Музее

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. ↑ https://www.workwithdata.com/place/liberia
  5. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
  6. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  7. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/African_Development_Bank
  8. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  9. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Africa/LIBERIA
  10. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  11. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/liberia
  12. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  13. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  14. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=178
  15. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  16. ↑ https://public.wmo.int/en/members/liberia
  17. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  18. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  19. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_parties_to_the_Treaty_on_the_Non-Proliferation_of_Nuclear_Weapons
  20. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/African_Continental_Free_Trade_Area#List_of_signatories_and_parties_to_the_agreement
  21. ↑ Central Intelligence Agency Liberia — Washington, D.C.: CIA, 1981. — ISSN 0277-1527; 1553-8133
  22. ↑ 22,00 22,01 22,02 22,03 22,04 22,05 22,06 22,07 22,08 22,09 22,10 22,11 22,12 22,13 22,14 22,15 22,16 22,17 22,18 22,19 22,20 22,21 22,22 22,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  23. ↑ 23,0 23,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  24. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  25. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  26. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  27. ↑ https://web.archive.org/web/20181225111225/http://chartsbin.com/view/edr
  28. ↑ 28,0 28,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  30. ↑ 30,0 30,1 Crystal D. English as a Global Language — 2 — Cambridge University Press, 2012. — 224 p. — ISBN 978-1-107-61180-1, 978-0-511-07862-0, 978-0-521-82347-0, 978-0-521-53032-3
  31. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  32. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  33. ↑ 2020 Democracy Index
  34. ↑ 34,00 34,01 34,02 34,03 34,04 34,05 34,06 34,07 34,08 34,09 34,10 34,11 34,12 34,13 34,14 https://www.bti-project.org
  35. ↑ 35,0 35,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/LBR
  36. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=LBR
  37. ↑ 37,0 37,1 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  38. ↑ Fiske, Alan. Kpelle.
  39. ↑ International Religious Freedom Report 2010: Liberia. United States Department of State (November 17, 2010).

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү

Калып:Африка Берлеге

Искәрмәләр

үзгәртү


Бу — мәкалә төпчеге.
Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп,   Википедия проектына ярдәм итә аласыз.
Мөмкинлек булса, бу искәрмәне төгәлрәккә алыштырырга кирәк.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Либерия&oldid=4248672