Күләш Байсәетова

Күләш Байсәетова
	Күләш Байсәетова
Туу көне	19 апрель (2 май) 1912
Туу урыны	Алматы, Россия империясе
Үлү көне	6 июнь 1957 (45 яшь)
Үлү урыны	Мәскәү, СССР
Җирләнгән:	Центральное кладбище (Алма-Ата)[d]
Эшчәнлек еллары	—
Дәүләтләр	Россия империясе; СССР
Һөнәрләр	опера җырчысы, актёр
Моң	лирико-колоратурное сопрано[d]
Кораллар	фортепиано[d]
Жанрлар	опера
Бүләкләр	заслуженный артист Казахской ССР[d]

Күләш Байсәетова (каз. Күләш Байсейітова; 1912-1957) — совет казакъ опера җырчысы (лирико-колоратур сопрано), драма актрисасы. Ике мәртәбә икенче дәрәҗә Сталин премиясе лауреаты (1948, 1949). СССР халык артисты (1936).

Казакъ халык җырларын, рус, совет һәм Көнбатыш Европа композиторларының әсәрләрен башкарган.

Биографиясе

Күләш Байсеитова 1912 елның 19 апрелендә (2 май) Верный шәһәрендә (хәзер Алматы, Казакъстан) туа. Башка мәгълүматлар буенча, ул Каркаралы өязе авылларының берсендә (хәзер Казакъстанның Караганды өлкәсе Актогай районында) туа. Алматыга Күләшне унике яшендә алып киләләр һәм ул күпмедер вакыт интернатта яши.

Байсәетованың табигый музыкаль таланты бик иртә ачыла. Ул әтисе Жасыннан ишетелгән җырларны башкара.

1925-1928 елларда Алматы педагогика техникумында укый, үзешчән сәнгатьтә катнаша.

1930 елда бүген М. О. Әвәзов исемендәге Казакъ дәүләт академия драма театры буларак танылган казакъ драма театры студиясенә укырга керә. Актерлык осталыгына һәм музыка грамотасына өйрәнеп, театрда эпизодик рольләрдә, ә тиздән төп рольләрдә уйный.

1933 елда Күләш музыка театры труппасы составына керә (хәзерге вакытта дәүләт опера һәм балет академия театры), тормыш ахырына кадәр кайда чыгыш ясады. К. А. Дианти һәм В. А. Смысловскаяда театрның уку студиясендә җырлау белән шөгыльләнә.

Байсеитованың музыкаль һәм сәхнә таланты М. О. Ауэзовның либреттодагы «Айман — Шолпан» музыкаль комедиясендә Айман образын булдыруда, И. В. Коцик музыкасы ачык чагыла. Шуганың («Шуга» музыкаль драмасы Б. Майлин һәм И. Коцик) образы җырчы, Жибек партиясе (Е. Г. Брусиловскийның«Кыз-Жибек» партиясе) җырчыга классик опера сәнгатенең биеклекләренә күтәрелергә мөмкинлек бирде.

Танылган опера җырчысы В. В. Барсова Куляш Байсеитова турында шулай дип бәя бирде:

...бу җырчының гаҗәеп кыяфәте мине гаҗәпләндерде... мин аны чагыштырырга мөмкин булган җырчыны — шундый дәрәҗәгә кадәр индивидуаль һәм үзенчәлекле казах җырчысының җиңел һәм ачык тавышы... Куләш Байсеитовның казахларныкы гына түгел, ә бөтен совет сәнгатенең чын горурлыгы да дип атый алмас идем.

...Куляш башкаруында Чио-Чио-сан партиясен тыңлагач, безгә казакъ телен белмәү комачауламады. Артистның уртак фикере генә түгел, ә үзе ясаган һәр сүзен дә аңлыйбыз кебек. Ул шулай ук татар һәм рус телләрендәге күп кенә авторларның язмаларыннан бер өзек китерү дә файдалы булыр дип уйлыйбыз (хөрмәтле автор ачуланмас, дип ышанып калабыз, чөнки ул да бит милләтебез тарихы турында кайгыртып язган)»

Концерт җырчысы буларак та чыгыш ясады. Казакъның «Елигай», «Шәли озен», рус «Колокольчик», Польшаның «девица», Чехиянең «Пастушок», әрмән «Ласточка» һ.б. телләрендәге халык җырларын, рус, совет һәм Көнбатыш Европа композиторларының әсәрләрен башкарды.

Бу елларда сугыш Байсеитова бармадым фронтка составында концерт бригадасы.

1944 елда «биш республика концерты " музыкаль фильмында төшенә.

1949 елдан-дөньяның Совет яклау комитеты әгъзасы. Казакъстан театр җәмгыятенең алыштыргысыз җитәкчесе дә була. Бөтендөнья Тарафдарлары Конгрессы эшендә катнашты.

ВКП (б) әгъзасы 1943 елдан. 1-3 нче чакырылыш Казакъ ССР Югары Советы депутаты.

1957 елның июнендә Байсеитова Мәскәүгә концертка китә. Концерттан соң, баш авыртуга зарланып, җырчы кунакханәгә кайта. 6 июнь иртәсендә горничная аны ваннада йортсыз гәүдәсен таба. Табиблар соңрак баш миенә кан саву очрагын теркәгән.

Алма-Атада Үзәк зиратта җирләнгән.

Гаиләсе

Ире-Канабек Байсеитов (1905-1979) - актер, режиссер, драматург. Казах музыка театрына нигез салучыларның берсе, Казахстан ССРының халык артисты

Кызлары-Олы Куралай( 1938-1974), урта Карлыгаш (1940), кече Каршыга (1942-1947).

Кызы (кабул итү бүлмәсе) — Раушан Байсеитова (1947) - балет солисты, Казахстан ССРының халык артисты, Казахстан Дәүләт премиясе лауреаты. (Раушан Байсеитованың әнисе-Куляш Рәйханның бертуган апасы).

Иҗаты

Театрдагы роле

Файл:Памятник Куляш Байсеитовой в Алматы.JPG

Һәйкәл Куляш Байсеитовой Алма-ата шәһәрендә янында скверында музыка мәктәбе, аның исемендәге, 2011

Казакъ драма (1930-1933)

» Өйләнү " Н. Гоголь-Агафья Тихон Кызы К. Байсеитов һәм Ж. Т. Шанина-туе Зәңгәрсу-Зәңгәрсу "Енлик-Кебек» М. О. Ауэзова-Енлик М. Я. Тригера — Клавдия Б. Ж. Майлина-Пулиш

Дәүләт академия опера һәм балет театры Абай (1933-1957)

"Айман-Шолпан» (музыкаль комедия) М. О. Ауэзова һәм И. В. Коцика-Айман

Б. Майлина һәм И. Коцика-Шуга

Е. Г. Брусиловскийның» Кыз-Жибек " — Жибек

» Жалбыр " Е. Г. Брусиловскийның-Хәдичә

» Ер-Таргын " Е. Г. Брусиловский — Акжунус

Е. Г. Брусиловский-Әйшәнең «алтын ашлык» ындыр табагы

"Гвардия, алга!"Е. Г. Брусиловский-Сайра

А. Зильберның " Бекет» Ындыр Табагы

» Тирән күл " И. Н. Надиров-Раушан

М.: Магомаева-Нәргиз

"Daisy" Z. П. Клоун-Маро

А. Жубанов Хөкүмәте карарына Жубанов И. Л. А. Сухомлинский Хамиди-Ажар

"Бирҗан һәм Сара"

"Алтынчы" Н. Г. в. Җиһанова-алтынчы

П. "Евгений Онегин" И. о. Чайковский-Татьяна

"Мадам Баттерфляй" Дж. Пуччини-Чио-Чио-Сан

"Демон". Г. в. Рубинштейн-Тамара

Исемнәр һәм бүләкләр

Казакъ ССРның атказанган артисткасы (1934)
СССР халык артисты (1936)
Хезмәт Кызыл Байрагы ордены (26.05.1936)
Ленин ордены (16.11.1945)
"1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында фидакарь хезмәт өчен «медале»
Икенче дәрәҗә Сталин премиясе (1947 елда) — концерт-башкару эшчәнлеге өчен
Икенче дәрәҗә Сталин премиясе (1948 елда) ― Мукан Тулебаевның «Биржан һәм Сара» опера спектаклендә төп партияне башкарган өчен

Хәтер

Почта маркасы Казахстан багышланган Куляш Байсеитовой. 2012 г.

Алма-Атада, Талдыкорган Астанада, Балхаш, Темиртау һәм Астанада Казахстанның опера һәм балет милли театры аның исемен йөртә

Алма-Атада танылган музыка мәктәбе Куляш Байсеитова исемен йөртә. 1948 елдан әлеге музыка мәктәбендә 20 меңнән артык укучы белем ала, аларның меңнән артыгы халыкара һәм республика конкурсларында лауреат һәм дипломантлар (шул исәптән домбрист һәм дирижер Нурисә Тендиев, пианистка Жания Аубакирова, дирижер Базаргали Җаманбаев, скрипачи Айман Мөсаходжаева, Марат Бисенгалиев, Гәүһәр Мурзабекова, Аида Әюпова, Җәмилә Серкебаева һәм башкалар).)

Казахстан ССР Дәүләт премиясе гамәлгә куелды. К. Байсеитова

Ел саен Казахстанда К. Байсеитова исемендәге вокалчылар конкурсы үткәрелә

2011 елның 15 сентябрендә Алма-Атада аның исемендәге музыка мәктәбе янындагы скверда җырчының 100 еллыгы алдыннан бронза һәйкәл куелган иде

2004 елда «Казахфильм» киностудиясендә «Аул Куляш» (реж. Мурат Мусин)

2012 елда Казахстан телеканалы «Мадениет» ("Культура») фильмын" легенда һәм мифлар опера. Куляш Байсеитова» («ТЭФИ-Содружество»-2012 фестиваленең махсус призы)

2013 елда «Куляш " җырчының тормышы турында Казахстан телесериалы чыкты.

Әдәбияты

Җырчының иҗаты турында 38 мәкалә Исемлеге (1936-1982) — Байсеитовның Куляш Жасым кызы / вокал-энциклопедик сүзлек: Биобиблиография: 5 т / М. С. Агин. - М., 1991-1999..