Кытай Җөмһүрияте
Кыта́й Респу́бликасы (кыт. трад. 中華民國, гади. 中华民国, пиньинь Zhōnghuá Mínguó, палл. {{{4}}}; еш кына дәүләтнең төп территориясен тәшкил итүче Тайвань утравының исеме буенча Кытай Республикасын Тайва́нь дип атыйлар) — Көнчыгыш Азиядә урнашкан өлешчә танылган дәүләт. Элек бер партияле системалы һәм хакимияте барлык Кытайга җәелгән дәүләт була, бүгенге көндә исә Тайвань утравын һәм аның тирәсендәге вак утрауларны үз кулында тотучы демократик дәүләт. БМОга нигез салучыларның берсе була.
 Байрак
 Илтамга
| |
| Башкала | Тайпей |
|---|---|
| Халык саны | 23 412 899 (июнь 2024, регистрация жителей по месту постоянного или временного проживания, самое последнее значение)  |
| Нигезләнгән | 1 гыйнвар 1912 |
| Сәгать кушагы | UTC+08:00 |
| Рәсми тел | Тәйвән мандарины, кытай теленең тайвань диалекты, амис теле, пайван теле, атаял теле, сидик теле, сакизая теле |
| География | |
| Мәйдан | 36,193 км² |
| Координатлар | 24°N 121°E |
| Сәясәт | |
| Башкарма орган | Кытай Җөмһүрияте хөкүмәте |
| Дәүләт башлыгы | Чаң Кайши, Чаң Кайши, Чаң Кайши, Sün Yat-sen |
| Хөкүмәт башлыгы | Чо Йуң-тай |
 | |
| Диннәр | Буддачылык, Даочылык, Кытай халык дине |
| Икътисад | |
| Акча берәмлеге | яңа Тәйвән дуллыры |
| Инфеләсә | 2.07% (июнь 2024) |
| Эшсезлек дәрәҗәсе | 3.39% (июнь 2024)[1] |
| Туу күрсәткече | 1.07 (2021)[2] |
| КПҮИ | 0.911 (2018)[3] |
| Яшәү озынлыгы | 79.12 ел (2021)[4] |
| Джини коэффициенты | 0.338 (2018)[5] |
| Башка мәгълүмат | |
| Ярдәм телефоннары | |
| Автомобил хәрәкәте ягы | уң |
| Челтәр көчәнеше | 110 вольт[6] |
| Телефон коды | +886 |
| ISO 3166-1 коды | TW |
| ХОК коды | TPE[7] |
| Интернет домены | .tw |
Географик урнашуы
үзгәртү«Тайвань өлкәсе» дип үз эченә Тайвань, Пенху, Җиньмень, Мадзу һәм башка вак утрауларны үз эченә алучы һәм якынча 36 191 км² мәйдан биләүче территория атала.
Тайвань утравының озынлыгы 394 км һәм иң киң урынында 144 км тәшкил итә. Яр сызыгы озынлыгы 1566 км (Пенху архипелагы утрауларын да исәпкә кертеп). Материктан киңлеге 130дан 220 кмга кадәр булган Тайвань бугазы белән аерылган.
Дәүләт гимны
үзгәртү三民主義
三民主義，吾黨所宗，
以建民國，以進大同。
咨爾多士，為民前鋒；
夙夜匪懈，主義是從。
矢勤矢勇，必信必忠；
一心一德，貫徹始終。
Тайвань диалектындагы транскрипциясе:
Sān’mín’ chǔyì
Sān’mín’ chǔyì, wú dǎng sǒ chūng,
Yǐ jiàn Mín’guó, yǐ jìn Dàtóng.
Zī ě duō shì, wèi mín qiánfēng;
Sù yè fěi xiè, Zhǔyì shì cóng.
Shǐ qín shǐ yǒng, bì xìn bì chōng;
Yì xīn yì dé, guànchè shǐ chōng.
Путунһуа транскрипциясе:
Sānmín zhǔyì, wú dǎng suǒ zōng,
Yǐ jiàn mínguó, yǐ jìn dàtóng.
Zī ěr duō shì, wèimín qiánfēng;
Sùyè fěi xiè, zhǔyì shì cóng.
Shǐ qín shǐ yǒng, bì xìn bì zhōng;
Yīxīn yī dé, guànchè shǐzhōng.
Тәрҗемәсе:
San’min’ çui – bezneñ teräk:
İrekle ildä – xörriät.
Härbarçabız – yaqın tuğan,
Qaharmannar iñen quyğan.
Ber fikerdä, ber teläktä,
Urtaq maqsat – här yöräktä.
Утрауның дәүләт гимны Тайваньның үзендә “Халыкның өч принцибы” (三民主義) дип атала. Бу принциплар Сунь Ятсен тарафыннан 1924 елда игълан ителгән булган: Миллилек, Халык хакимияте һәм Халыкның мул тормышы. Хәзер әлеге атама халыкара мәйданда кулланылмый, музыкаль символны “Кытай Җөмһүрияте милли гимны” дип кенә йөртәләр. Ул Кытай Җөмһүрияте байрагы күтәрелгәндә яки төшерелгәндә дәүләт гимныннан соң башкарыла. Әйтик, иртә белән мәктәпләрдә дәресләр башланыр алдыннан. Элегрәк ул “Тайпей Кытае” дип аталган такым Олимпия уеннарында беренче алтын медален яулап алгач та кулланылган иде.
Башта бу җыр текстында "...кыю булыйк, затлы булыйк, илебезне саклап калыйк" дигән юллар да бар иде. Хәзер алар төшеп калды.
Административ бүленеш
үзгәртүМуниципалитетлар
үзгәртү
市 [shì] шәһәр, муниципалитет
| Шәһәр | Кытай иероглифлары | Пиньинь | Традицион инглиз язылышы | Язылу варианты |
|---|---|---|---|---|
| Тайпей | 臺北市, 台北市 | Táiběi | Taipei | Taibei |
| Гаосюн | 高雄市 | Gāoxióng | Kaohsiung | Gaoxiong |
Өязләр
үзгәртү縣 (гади. 县) [xiàn] өяз, өлкә. (台灣省, 臺灣省)
| Өяз | Оригиналь аталышы | Пиньинь | Традицион (альтернатив) инглиз язылышы | Башкала |
|---|---|---|---|---|
| Чжанхуа өязе | 彰化縣 | Zhānghuà | Changhua (Zhanghua) | Җаңхуа (彰化) |
| Җайи өязе | 嘉義縣 | Jiāyì | Chiayi (Jiayi) | Тайбао (太保) |
| Һсинҗу өязе | 新竹縣 | Xīnzhú | Hsinchu (Xinzhu) | Җубей (竹北) |
| Хуалән өязе | 花蓮縣 | Huālián | Hualien (Hualian) | Хуалән (花蓮) |
| Гаосөң өязе | 高雄縣 | Gāoxióng | Kaohsiung (Gaoxiong) | Феншан (鳳山) |
| Мәоли өязе | 苗栗縣 | Miáolì | Miaoli | Мәоли (苗栗) |
| Нантоу өязе | 南投縣 | Nántóu | Nantou | Нантоу (南投) |
| Пеңху өязе | 澎湖縣 | Pénghú | Penghu (Pescadores) | Магуң (馬公) |
| Пиңдоң өязе | 屏東縣 | Píngdōng | Pingtung (Pingdong) | Пиңдоң (屏東) |
| Тайҗоң өязе | 台中縣 | Táizhōng | Taichung (Taizhong) | Фенүан (豐原) |
| Танан өязе | 台南縣 | Táinán | Tainan | Синиң (新營) |
| Тайпей өязе | 台北縣 | Táiběi | Taipei (Taibei) | Банчао (板橋) |
| Тайдоң өязе | 台東縣 | Táidōng | Taitung (Taidong) | Тайдоң (台東) |
| Таоюан өязе | 桃園縣 | Táoyuán | Taoyuan | Таоюан (桃園) |
| Илань өязе | 宜蘭縣 | Yílán | Ilan (Yilan) | Йилан (宜蘭) |
| Юнлин өязе | 雲林縣 | Yúnlín | Yunlin | Доулю (斗六) |
Фуҗан провинциясендә: (福建省)
| Өяз | Кытай иероглифлары | Пиньинь | Традицион (альтернатив) инглиз язылышы | Башкала |
|---|---|---|---|---|
| Ләнҗаң өязе (Мадзу утраулары) | 連江縣 | Liánjiāng | Lienchiang (Lianjiang) яки Matsu Islands (Mazu Islands) | Нанган (南竿) |
| Җинмен өязе | 金門縣 | Jīnmén | Kinmen яки Chinmen (Jinmen) | Җинчең (金城) |
Провинциаль муниципалитетлар (市)
| Шәһәр | Кытай иероглифлары | Пиньинь | Традицион (альтернатив) инглиз язылышы |
|---|---|---|---|
| Җайи | 嘉義市 | Jiāyì | Chiayi (Jiayi) |
| Хсинҗу | 新竹市 | Xīnzhú | Hsinchu (Xinzhu) |
| Җилоң | 基隆市 | Jīlóng | Keelung яки Chilung (Jilung) |
| Тайҗоң | 台中市 | Táizhōng | Taichung (Taizhong) |
| Тайнан | 台南市 | Táinán | Tainan |
Халкы
үзгәртү2009 ел исәбе буенча Кытай Республикасы халык саны 23 119 772 кеше. Халык тыгызлыгы буенча ул дөньяда 15 урынны алып тора. Көнбатыш ярында халык тыгызлыгы көнчыгыш ярына караганда югарырак.
Халыкның күпчелеге шәһәр агломерацияләрендә яши. Алар арасында иң эреләре: Тайпей (6 607 115 кеше), Гаосюн (2 752 008), Тайчжун — Чжанхуа (2 161 327), Таоюань (1 814 437), Тайнань (1 237 886), Синьчжу (671 464), Цзяи (373 417). Барысы да көнбатыш ярда урнашканнар. Иң эре шәһәрләр: Тайпей (2 620 273), Гаосюн (1 526 128), Тайчжун (1 067 366), Тайнань (768 891), Синьчжу (396 983), Цзилун (390 299), Цзяи (272 718).
Милләтләр һәи телләр
үзгәртүТайвань халкының 98 % — этник кытайлар (хань), 2 % — «гаошань»-аборигеннар (Тайвань утравының борынгы халкы). Рәсми тел — кытайча (гоюй), ләкин күпчелек кытай теленең тайвань һәм хакка диалектларында сөйләшә.
Мәдәният
үзгәртүДин
үзгәртүТайваньдә дин тоту иреге Конституция нигезендә гарантияләнгән, һәм илдә төрле диннәр бар — барлыгы 26 дин рәсми рәвештә танылган, кешеләр теләсәләр, башка диннәргә ирекле рәвештә табына ала. Хөкүмәт статистикасы күрсәткәнчә, халыкның 94 % буддизм, даосизм һәм конфуций дине иярүчеләре булып киләләр, буддачылык тайваньлеләрнең якынча 35,1 % ы куллана торган иң популяр дин санала, ә аннан соң даосизм (33,0 %) килә. Христианлык (3,9 %) һәм Игуандао (3,5 %) өченче һәм дүртенче урында, азчылык ислам тарафдарлары бар. Якынча 18,7 % тайваньле бер дингә дә ышанмый.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
- ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
- ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
- ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
- ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
- ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.
- ↑ Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.