Иса Хамхоев
Иса Хамхоев, Иса (Исса) Баматгиреевич Хамхоев (ингуш. Хамхой Баматгире Ӏийса, 1962 елның 23 мае, СССР, Казакъстан ССР, Алматы) ― ислам дин әһеле, Ингушетия мөфтие (2004—2019, 2020—х. в.).
| Иса Хамхоев | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | ингуш. Хамхой Баматгире Ӏийса |
| Туган | 23 май 1962 (62 яшь) СССР, Казакъстан ССР, Алматы |
| Милләт | ингуш |
| Ватандашлыгы |  СССР РФ |
| Һөнәре | дин әһеле, мөфти |
| Бүләк һәм премияләре | .png){kind=small} |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртү1962 елның 23 маенда Казакъстан ССР башкаласы Алматы шәһәрендә, 1944 елда чеченнар һәм ингушларны депортацияләү барышында бирегә сөрелгән ингуш гаиләсендә туган. Мәктәп яшендә күренекле ингуш дин белгечләре җитәкчелегендә гарәп телен һәм теология фәннәрен өйрәнә башлаган. 1993―1994 елларда Назраньда Имам Шәфигый исемендәге Ислам институтында укыта, 1994―1995 елларда Насыр-Корт[d] авылы администрациясе башлыгы булган[1].
1995 елдан Ингушетия мөселманнарының Рухи үзәгендә[d] (рус. ДЦМ РИ) төрле вазыйфалар башкара: мөфтинең иҗтимагый һәм дәүләт оешмалары белән элемтәләр буенча урынбасары, мөфтинең беренче урынбасары була. Ингушетиянең беренче мөфтие Магомед Албогачиев отставкага киткәннән соң, 2004 елның 8 июлендә Ингушетиянең голәмәләр шурасы утырышында Иса Хамхоев Ингушетия мөселманнарының Рухи үзәге рәисе ― Ингушетия мөфтие итеп сайланган[2]. 2009 елда икенче срокка[3], 2014 елның 15 июлендә өченче срокка яңадан сайланган [4].
Евкуров белән каршылык
үзгәртү2014 елга[3]—2015[5] Хамхоев һәм Ингушетия Башлыгы (2008―2019) Юныс-Бәк Евкуров[d] арасында каршылык барлыкка килгән. 2009―2010 елларда Евкуровның матбугат сәркатибе булган адвокат Калой Ахильгов фикеренчә, Евкуров үзенә һөҗүмнән соң хастаханәдә яткан 2009 елда Хамхоев мөфтине яңадан сайлаулар үткәргән[3].
Ахильгов сүзләренчә, 2014 елда мөфти сайлаулары алдыннан Евкуров Хамхоевка отставкага китәргә тәкъдим иткән булган, ләкин тәкъдим кире кагылган. 2015 елда Евкуров Ингушетия мөселманнарының Рухи үзәге (ДЦМ РИ) структурасына сәләфи[d] мәчетләрен кертергә тәкъдим иткән, ләкин Хамхоев баш тарткан. Шуннан соң Рухи үзәккә административ басым башланган: 2015 елда Рухи үзәк карамагындагы «Ангушт» радиосын ябалар, 2016 елда Рухи үзәктә финанс бозулар буенча тикшерүләр узган[3].
2015 елның җәендә Хамхоев һәм аның тарафдарлары Назраньдагы Насыр-Корт мәчете имамы, сәләфи вәгазьчесе Хамзат Чумаковны көч кулланып куарга тырышып караганнар, бу массакүләм бәрелешләргә китергән[1]. Шуннан соң Евкуров яңадан Хамхоевның китүен таләп иткән[5]. 2016 елның гыйнварында Ингушетия администрациясендә Дин эшләре буенча идарә булдырылган, аңа хаҗга баруны оештыру эшләре тапшырылган[6].
Евкуров башлангычы белән Россия Юстиция министрлыгының Ингушетия буенча идарәсе Ингушетия мөселманнарының Рухи үзәген (ДЦМ РИ) бетерү турында судка мөрәҗәгать керткән. 2016 елның 29 мартында Хамхоевны яклап Ингушетия мөселманнары съезды узган. Шулай ук аны Россиянең югары мөфтие Тәлгать Таҗетдин хуплап чыккан. 2007 елның 31 гыйнварында билгесез затлар Хамхоев Назрань буйлап барганда аның автомобиленә аткан, нәтиҗәдә аның улы авыр яраланган[1]. 2017 елның сентябрендә[5] мировой килешү төзелү сәбәпле, дәгъва кире алынган; хокук яклаучы Магомед Муцольгов фикеренчә, бу 2018 елга планлаштырылган Ингушетия Башлыгы сайлаулары алдыннан җәнҗал булдырмау өчен уйланылган[3].
2018 елның февралендә Евкуров Ингушетия мәчетләрендә укыла торган вәгазьләрне контрольгә алырга күрсәтмә биргән[7]. 2018 елның мартында Долаково авылында Росгвардия Ингушетия мөселманнарының Рухи үзәге (ДЦМ РИ) карамагындагы хафизлар мәктәбен уратып алган. 2018 елның маенда суд Рухи үзәктән (ДЦМ РИ) Магаста төзелә торган ислам комплексы өчен бирелгән җирне тартып алган[5].
Нәтиҗәдә, 2018 елның маенда Ингушетия мөселманнарының Рухи үзәге (ДЦМ РИ) Евкуровны мөселман җәмгыятеннән читләштергән, моның 9 сәбәбен атаган, шул исәптән «Ингушетия Республикасы мөфтиятен бетерергә омтылу һәм, административ ресурсны законсыз файдаланып, аның эшчәнлеген тулысынча чикләү», «торак пункт имамнарын һәм Диния нәзарәте хезмәткәрләрен эзәрлекләү, аларга һәм аларның якыннарына куркыту һәм янау омтылышлары» һәм «Ингушетия Республикасы Рухи үзәгеннән Магас шәһәренең үзәк мәчете төзелеше өчен бирелгән җир кишәрлеген тартып алу». 2018 елның июнендә Россия мөфтиләр шурасы вәкиле Илдар Аляутдинов Рухи үзәкнең легитимлыгын шик астына куйган һәм аңа Евкуровка буйсынырга тәкъдим иткән[8].
Протестларны хуплау
үзгәртү2018 елда Ингушетия мөселманнарының Рухи үзәге Ингушетиядә узган протестларга[d] ярдәм күрсәткән. 2018 елның 1 декабрендә Ингушетия мөселманнары съезды белдергәнчә, Евкуров һәм Чечня башлыгы Рамзан Кадыйровның чик буе килешүе «республика мөселманнары мәнфәгатьләренә туры килми», «чеченнар һәм ингушлар арасындагы гасырлар буе дәвам иткән туганлык мөнәсәбәтләрен какшата» һәм милләтара ызгыш-талаш тудыруга хезмәт итә[9]. 2019 елның 12 гыйнварында Төньяк Кавказ мөселманнарының координация үзәге (КЦМСК) Хамхоевны дәүләт органнары эшчәнлегенә тыкшынмаска чакырып, үз эшчәнлегендә катнашуын туктатып тора[1].
2019 елның 3 апрелендә Хамхоевта тентү уздырыла, икенче көнне аның урынбасары Муса Мейриевка митингта катнашканы өчен штраф салалар[1]. 2019 елның 11 июнендә көч структуралары хезмәткәрләре Рухи үзәктән документлар алган, Хамхоев һәм аның абыйсында, шулай ук Ингушетия казые Абдурахман Мартазановта тентүләр үткәргән. 2019 елның 26 июнендә Евкуров отставкага киткән[10]. 2019 елның июлендә Ингушетиянең яңа мөфтие итеп Мартазанов сайланган[5]. Тавыш бирү алдыннан Хамхоев, Троицкое авылы имамы Али Арапханов һәм Ислам институтының элеккеге ректоры Магомед-Бәшир Аушев үз кандидатураларын алганнар[1]. Политолог Руслан Мартагов фикеренчә, мөфтинең алышынуы Евкуровның отставкага китүе аркасында мөмкин булган, чөнки «Евкуров басымы астында отставкага китү диндарларда көчсезлек һәм авторитетны югалтуны аңлатыр иде». Хамхоев даирәсендә ул Евкуров киткәннән соң ук отставкага китәргә вәгъдә иткән дип белдергәннәр[11].
Ингушетия мөфтие урынбасары Магомед-Алим Хаштыров сүзләренчә, Рухи үзәк мөфти алмашынганнан соң хакимиятләргә алар белән гамәлдәге законнар кысаларында хезмәттәшлек итәргә әзер булуын аңлаткан, әмма «вәзгыятьнең үзгәрмәве аңлашылган»[12]. 2019 елның августында Ингушетиянең яңа башлыгы Махмуд-Али Калиматов[d] Ингушетия Башлыгы каршында Дин эшләре буенча идарәне гамәлдән чыгарган[6].
2019 елның сентябрендә Ингушетия Югары суды Россия Юстиция министрлыгының Ингушетия буенча идарәсенең яңа дәгъвасы буенча Рухи үзәкне юридик зат буларак гамәлдән чыгару турында карар чыгарган[5]. Муцольгов фикеренчә, «Ингушетия һәм Чечня арасындагы яңа чикләр турындагы килешүгә каршы чыгып, мөфти [Хамхоев] гамәлдәге республика хакимияте белән генә түгел, ә федераль үзәк белән дә сәяси көрәш кырына эләккән»[12].
2020 елның апрелендә Ингушетия мөфтие Мартазанов COVID-19 дан үлгән һәм 2020 елның 10 августында Хамхоев яңадан мөфти итеп сайланган. Хамхоев Рухи үзәкне бетерү турындагы суд карарын танымый һәм мөфти буларак эшчәнлеген дәвам итә, мәчетләргә йөри, голәмәләр һәм халык белән очраша, шуның аркасында аңа карата законсыз миссионерлык эшчәнлеге турында административ эшләр кузгатыла[12]. 2021 елның гыйнвар-июнендә аңа өч штраф салганнар[12]; Ингушетия Югары суды административ җаваплылыкка тартуның күптәнге вакыты чыгу сәбәпле штрафларның берсен гамәлдән чыгарган, Пятигорскидагы бишенче кассация суды Ингушетия Югары суды карарын үз көчендә калдырган[13].
Бүләкләре, мактаулы исемнәре
үзгәртүШәхси тормышы
үзгәртүӨйләнгән, биш бала тәрбияли [1].
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Хамхоев Иса Бауматгиреевич (2019-07-18).
- ↑ 2,0 2,1 ДУМ Ингушетии.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Муфтият Ингушетии отлучил главу республики от мусульманской общины. Стороны конфликтуют почти десять лет (2018-05-29).
- ↑ Иса-хаджи Хамхоев избран Муфтием Ингушетии на третий срок (2014-07-18). әлеге чыганактан 2019-01-12 архивланды.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Знакомые лица: кто возглавил муфтият Ингушетии (2020-08-10).
- ↑ 6,0 6,1 Управление по делам религии распустили в Ингушетии после трехлетней работы (2019-08-28).
- ↑ Муфтият Ингушетии отстранил Юнус-Бека Евкурова от мусульманской общины (2018-05-28).
- ↑ Совет муфтиев России поставил под сомнение легитимность ингушского муфтията (2018-06-13).
- ↑ Муфтият Ингушетии закрепился на границе. Мусульмане республики готовы жаловаться в международные инстанции на договор с Чечней (2018-12-18).
- ↑ Иса Хамхоев покинул должность муфтия Ингушетии (2019-07-17).
- ↑ В Ингушетии вслед за светской сменилась духовная власть (2019-07-18).
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Ислам подвели под статью: как власть борется с муфтием Ингушетии (2021-06-21).
- ↑ Суд снова отказался штрафовать муфтия Ингушетии за проведение собрания духовенства (2022-05-17).