Декабристлар урамы (Казан)
Декабристлар урамы — Казан шәһәренең Мәскәү районындагы алты полосалы эре транспорт магистраль. Декабристлар урамы — шәһәрдә иң озын урамнарның берсе, шәһәрнең Мәскәү районының төп күчәре.
| Декабристлар урамы | |
 | |
| Дәүләт |
 Россия |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмлек | Мәскәү районы, Киров районы, Кизисә, Вастания һәм Иваныски |
| Нәрсәгә тоташа | Шамил Усманов урамы, Чистай урамы һәм Солдат урамы |
| Озынлык | 4,43 ± 0,01 km |
 | |
 Декабристлар урамы Викиҗыентыкта | |
Декабристлар урамында Казан шәһәренең күп санлы социаль мөһим инфраструктура объектлары урнашкан. Урам Казанның Мәскәү районы урамнары арасында, аның төрле микрорайоннарын тоташтырып, мөһим тоташтыручы буын булып тора.
Исем үзгәртү
Элеккеге «Поперечно-Кизическая» урамы исемен XVII гасыр ахырында нигез салынган һәм урамда урнашкан Кизик Введенский монастыреннән алынган.
Урамның хәзерге исеме 1825 елның декабрендә патшага каршы кораллы восстание оештырган Декабристлар — рус дворян инкыйлаблары хөрмәтенә бирелгән. Күп кенә Декабристлар Себергә сылтамага Казан аша бара, бу хакта хатирәләр шактый. Шәһәрдә Декабристлар түгәрәге эшләгән[1].
Урамның барлык кушылмасы буенда Казан метрополитенының Үзәк линиясе уза.
Тарих үзгәртү
1826 елдан башлап, хәзер Декабристлар урамы дип йөртелә торган юлда, транзит төрмә олаулары уза, аларда хөкем ителгән Декабристлар сылтамалар урынына этаплана[2].
XX гасырның 50 нче елларына кадәр Декабристлар урамы Казанда яшәүчеләр тарафыннан Зур юл дип аталган, шул ук вакытта рәсми рәвештә урам Октябрь урамы һәм Поперечно-Кизическая урамы дип аталган.
XIX гасырда Зур урам шәһәр читендәге усадьбалар төзү өчен идеаль урын буларак карала, нәтиҗәдә, Удел бистәсе барлыкка килә.
XX гасыр башына хәзерге урам буйларындагы зур булмаган төзелеш якын Үзәк Заречье — Кизик һәм Кәҗә бистәләрендә генә барган.1930 елларда Серго Орджоникидзе исемендәге 124-нче завод Карабай бистәсендә төзелгәннән соң, 1940 елларда Восстание һәм Удел бистәләрендә яңа, ул вакытта Ленин (хәзер Мәскәү), районының урта һәм төньяк өлешләрендәге күп катлы торак йортлар төзи башлыйлар.
ХХ гасырның 30 нчы еллары уртасында урам буйлап яңа төзелгән Казан авиация заводын транспорт белән тәэмин итү өчен трамвай линиясе сузыла.
1948 елда Зур юл асфальт өслеге белән алмаштырылган һәм аның буенча Казанда иң беренче троллейбус маршруты җибәрелгән.
Урнашу үзгәртү
Декабристлар урамының күпчелек өлеше көньяктан төньякка таба Мәскәү районы территориясендә уза. Урам Кремль дамбасыннан (Пролетарская урамнары белән кисешү)[3] башлана һәм Мәскәү районының бөтен территориясе аша үтеп, Копылов урамына кушылып, тимер юл күпере астында тәмамлана[4]. Шулай итеп, Декабристлар урамы Казан шәһәренең дүрт зур районын берләштерә: Вахитов, Мәскәү, Киров һәм Авиатөзелеш районнарын.
Пролетарская урамы белән кисешкән урыннан Вахитов һәм Чистай урамнары киселешенә кадәр, Декабристлар урамының так өлеше Казанның Киров районы территориясе буйлап уза[5].
Урамның урта өлешендә, нигездә, Сталин корылмасы йортлары, төньяк һәм өлешчә урта өлешендә — «Хрущевка», көньяк һәм өлешчә урта өлешендә — биек торак һәм башка биналар.
Декабристлар урамы буенда 4 шәһәр мәйданы урнашкан, рәсми исем беренчесенә генә бирелгән[6].
- Фетнә — Восстание урамы белән киселештә;
- Волгоград — Мәскәү базары районында;
- Чистай (Смоленск) — Чистай урамы белән киселештә;
- Яшьләр — «Ак Барс» банкы каршында.
Җәмәгать транспорты үзгәртү
Декабристлар урамы буенча күп санлы автобус, троллейбус һәм трамвай маршрутлары салынган[7]. 2010 елның декабреннән Декабристлар урамында метро барлыкка килә.
Автобус үзгәртү
1926 елда Кизик (Хижицк) дамбасы буенча һәм аннан Зур юл буенча (Декабристлар урамы) Восстание бистәсенә кадәр шәһәрдә беренче автобус маршруты ачыла. Алга таба урамда автобус һәм маршрут таксилары маршрутлары саны берничә дистәгә кадәр арткан.
Трамвай үзгәртү
Декабристлар урамындагы трамвай линиясе 1933 елда 9 нчы маршрут өчен Кремльдән һәм Ленин дамбасыннан Восстание мәйданына кадәр сузыла, ә 1937 елда ул Орджоникидзе исемендәге авиазавод территориясенә кадәр төньякка таба озайтыла.
2010 елга кадәр трамвай рельслары Декабристлар урамының бөтен озынлыгы буенча уза. Әмма, 2010 елның җәендә урамның Кремль дамбасыннан Шамил Усманов урамы белән кисешкән урынына кадәр юллар сүтелә[8][9][10].
Троллейбус үзгәртү
1948 елда шәһәр үзәгеннән Ленин дамбасы аша һәм Декабристлар урамының бөтен дәвамында шәһәрдә беренче троллейбус линиясе сузыла.
Метро үзгәртү
2010 елның 30 декабрендә «Кәҗә бистәсе» метро станциясе ачыла[11]. 2013 елның 9 маенда урамда шулай ук «Яшьлек» (Волгоград урамы белән киселештә) һәм «Төньяк вокзал» («Восстание-Пассажирская» станциясе вокзалы янында) метро станцияләре ачыла[12].
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Энциклопедия Казани: Улица Декабристов.(үле сылтама)
- ↑ Декабристы из Казани. әлеге чыганактан 2012-07-10 архивланды. 2011-01-06 тикшерелгән.
- ↑ Яндекс. Карт: Декабристов-Пролетарская
- ↑ Яндекс. Карт: Декабристов-Копылова
- ↑ ДубльГис: Граница Кировского района Казани
- ↑ Лисевич М. М. Приложение 6. Площади города Казани // История Казани глазами эрудитов. — 4-е изд., перераб. — Казань: Титул, 2002. — С. 114. — 144 с. — 2000 экз. — ISBN 5-7497-0017-8.
- ↑ Маршрутная сеть Казани, archived from the original on 2011-01-16, retrieved 2021-01-10
- ↑ В КАЗАНИ ВМЕСТО ДЕТСКОЙ ПЛОЩАДКИ ПОСТРОЯТ ТРАМВАЙНЫЕ ПУТИ
- ↑ Идёт трамвай по городу, по незнакомой улице(үле сылтама)
- ↑ Казань — Строительство трамвайной линии по улицам Энергетиков и Серова
- ↑ В Казани открылась новая станция метро — «Козья слобода»(үле сылтама)
- ↑ Три новые станции казанского метро начали работать в тестовом режиме 2021 елның 23 гыйнвар көнендә архивланган.
