Wikipedia

Марк Бернес

(Бернес Марк Наумович битеннән юнәлтелде)

Марк Наум улы Берне́с (туганда кушылган исеме — Мена́хем-Ман Не́ухович Не́йман[4][5][6]; 25 сентября [8 октября] 1911[7], 1969 елның 16 августында Чернигов губернасының Нежин шәһәрендә[8], Мәскәү) — Совет Социалистик Республикалары Берлеге кино һәм дубляж актёры, җырчы. РСФСРның халык артисты (1965). Беренче дәрәҗә Сталин премиясе лауреаты (1951). 1950—1960нчы еллар совет эстрадасының иң яраткан артистларының берсе, күрнекле рус шансоньесе [9]. Совет җыр классикасының алтын фондын булдыруда Бернес мөһим роль уйнады[10].

Сурәт
Җенес ир-ат[1]
Ватандашлык  Россия империясе
 СССР
Туу датасы 25 сентябрь (8 октябрь) 1911
Туу урыны Нижын, Чернигов губернасы, Россия империясе
Үлем датасы 16 август 1969(1969-08-16)[2] (57 яшь)
Үлем урыны Мәскәү, СССР[3]
Үлем төре табигый үлем[d]
Үлем сәбәбе үпкә яман шеше
Җирләнгән урыны Новодевичье зираты[d]
Һөнәр төре актёр, җырчы
Активлык чорнының башы 1929
Активлык чоры тәмамлануы 1969
Сәяси фирка әгъзасы Советлар Берлеге коммунистик фиркасе
Музыкаль инструмент тавыш[d]
Бүләкләр
Сталин мөкәфәте Кызыл Йолдыз ордены Хөрмәт Билгесе ордены «1941-1945 елларда Бөек Ватан сугышында фидакәр хезмәте өчен» медале РСФСР халык артисты РСФСР атказанган артисты Мәскәүнең 800-еллыгы истәлегенә мидәл
 Марк Бернес Викиҗыентыкта

Биографиясе үзгәртү

Марк Нумович Нейман Русия империясенең Нежин шәһәрендә туган. Аның әтисе Неух Шмуэлевич (Наум Самойлович) Нейман (1877-1948[11]) Нежин шәһәре раввины Шнеерсонның канцеляриясендә әти-әнисенең 1910 елның 15 октябрендә никахлашуы турындагы язма (еврей генеалогиясе сайтында карарга була JewishGen.org (Украинаның мәгълүматлар базасы). Әтисе: Неух Шмуэлевич Нейман, Могилев губернасының Старобыхова шәһәре мещанины; әнисе Фрума-Махля Липовна Вишневская, Нежин кызы. Бу әтисенең өченче никахы була. Шунда ук ана һәм аның апасының туу турында язма да китерелгән: ана линиясе буенча Баба шулай ук «Менахум-Ман» (Менахум-Мендл)</ref>дип күрсәтелгән. [12] 1917 елда, Маркка биш яшь булганда, гаилә Харьков шәһәренә күчеп килә.

1928 елдан башлап, җидееллык мәктәпне тәмамлаганнан соң, «үз аллы тормышын театр афишалары ябештерүдән башлый»»[13]. Театрға чакыручы — «тере афиша» булып та эшли. Театр техникумында дәресләргә йөри башлый, бер үк вакытта Харьков шәһәрендәге «Муссури» театрында статист була (Бернес аны хаталы «Миссури» дип атый) [14]). Шунда ук, авырып киткән артистны алмаштырып, беренче ролен уйный һәм атаклы режиссёр Николай Николаевич Синельниковның мактауларына лаек була. Бу чорда аның сәхнә тәхәллүсе — Бернес барлыкка килә. 1929 елда 17 яшьлек Марк Мәскәүгә килә, анда берничә театрда статист булып эшли башлый, шул исәптән Кече театрда һәм Зур театрда. 1933-1933 елларда Корш театрында (Мәскәү драма театры) зур булмаган ролләр уйный, соңрак Николай Мариусович Радинны үзенең укытучысы дип саный. 1935 елда кинода төшә. («Тоткыннар» (1936) һәм «Шахтёрлар» (1937) фильмнарында эпизодик рольләрдән соң, «Мылтыклы кеше» (1938), «Истребителләр» (1939), «Олы тормыш» (1939) фильмнарында сизелерлек эшләр башкарды. Актерның уены сөйкемлелек һәм йомшак юмор белән аерылып торды. Марк Бернеска Бөек Ватан сугышы турындагы тасмалар зур популярлык китерә. «Ике сугышчы» фильмында ул искиткеч дәртле һәм гади итеп «Кара төн» җырын (Богословский Никита Владимирович музыкасы, Владимир Гариевич Агатов сүзләре), шулай ук «одесса җырларына» стилләштерелгән «Шаланды, полные кефали» (Кефалләр тулы шаландалар) җырын җырлады. Богословскийның фильмнарыннан («Яраткан шәһәр», «Кара курганнар йоклый», «Кефалләр тулы шаландалар»), Бернес башкаруындагы җырлар, атаҡлы «Кара төн» радиодан яңгырады, грампластинкаларга язылды. Актёр һәм композиторның хезмәттәшлеге 1956 елга кадәр дәвам итә.

 
«Рәсәй эстрадасының танылган җырчылары» сериясеннән Марк Бернеска арналган Рәсәй почта маркасы, 1999, 2 сум (ИТЦ 538, Скотт 6543)

.

1943 елның 30 декабрендә Свердловск шәһәренең Офицерлар йортында Марк Бернесның җырчы буларак беренче концерты үтә, шуннан соң Урал буйлап концерт турнесы башлана. Мәскәүдә җырлар башкаручы булып 1940нчы елларның азагында таныла, башта иҗат союзы Йортларында оештырылган кичәләрдә чыгыш ясый. Радиода «Күңелле артистлар клубы» тапшыруында үзенең персонажы шофёр Минутка исеменнән («Бөек борылыш», 1945) Борис Андреевич Мокроусовның «Фронт шофёры җырын» («Путь-дорожка фронтовая», «Фронт юл-сукмагы»), Василий Павлович Соловьёв-Седойның «В жизни так случается» «Тормышта шулай була» һ.б. җырларын башкара. кинода төшүен дәвам итсә дә, Бернес үзенең иҗади ниятләрен тормышка ашыру өчен киң мөмкинлек биргән эстрадага күбрәк игътибар бирә. Ул үз репертуарын булдыру өстендә актив эшли башлый. Музыкага да, шигырьләргә дә югары таләпләр куеп, артист шагыйрьләр һәм композиторлар белән озак һәм бәйләнчек эшли. Бернес репертуарындагы 82 җырның 40тан артыгы аның заказы буенча яки аның катнашында төзелгән.

1950—1960нчы елларда Марк Бернес кинода Умар Магомет ((«Далеко от Москвы», «Мәскәүдән ерак»), Чубук («Батырлык мәктәбе»), Родионов («Алар беренче булды»), Огонёк («Төнге патруль») кебек катлаулы характерлар тудыра. 1953 елдан бирле КПСС әгъзасы. [15]. Бу чорда Бернесның репертуары «Москвичи» (Эшпай Андрей Яковлевич — Винокуров Евгений Михайлович), «Если бы парни всей земли» (Соловьёв-Седой Василий Павлович — Долматовский Евгений Аронович), «Я люблю тебя, жизнь» (Колмановский Эдуард Савельевич — Ваншенкин Константин Яковлевич) җырлары белән тулылана.

1958 елның 17 сентябрендә бер үк вакытта ике үзәк газета Бернеска ялган гаепләр ташлап, эзәрлекли башлый. Свиридов Георгий Васильевич «Правда» газетасында басылган «Искоренять пошлость в музыке» дигән мәкаләсендә артистны гадел булмаган һәм тенденциоз һөҗүмнәргә дучар итте. А. Суконцева һәм Шатуновский Илья Миронович «Комсомольская правда» газетасында басылган «Звезда на „Волге“» фельетонында Бернесның юл хәрәкәте кагыйдәләрен бозуын, «үз-үзен тотышы совет артистына лаеклы түгел» дип, максималь караңгы тоннарда бирә [16]. Бу һәм аннан соңгы берничә мәкаләнең нәтиҗәсе булып, Бернесны чынбарлыкта радиотапшыруларда катнашудан һәм грампластинкаларга язмалардан аеру була. Әмма 1960 елдан Бернесның тавышы янә радио аша (популяр якшәмбе тапшыруының төп җыры «С добрым утром!» (Фельцман Оскар Борисович муз., Фадеева Ольга Яковлевна сүзләре) һәм эстрадада яңгырады. Шул ук 1960 елда «Мәскәү мюзик-холлы» программасында Лужники стадионында Бернес беренче тапкыр Матвей Исакович Блантерның Михаил Васильевич Исаковский сүзләренә иҗат иткән «Враги сожгли родную хату» җырын башкарды, бу җыр 15 ел элек, 1945 елда радио аша бер тапкыр гына (Нечаев Владимир Александрович башкаруында) яңгыраган була [17]). Хәзер Бернес йөзендә ул, ниһаять, аның фаҗигале мәгънәсен ача һәм җырны киң популяр итә алган интерпретаторга ия була.

1961 елда режиссёр Арманд Павел Николаевич, беренче булып актёрны кинога төшерү тыюларын бозоп, үзенең «Чёртова дюжина» фильмында яхшы күңелле өлкән яшьтәге яһүднең комик ролен уйнарга чакыра.

Соңгы елларда Бернес янә күп һәм уңышлы эшли, ил буенча һәм чит илләргә — Польша Халык Республикасы, Югославия Социалистик Федератив Республикасы, Чехословакия Социалистик Республикасы, Румыния Социалистик Республикасы, киң мәгълүмәт чараларында дөнъя күргән күп санлы соклану хисләрен кабул итеп, гастрольләрдә була; Бөекбритания телевидениесендә чыгыш ясый. Яңа «бернес» җырлары да барлыкка килә: «Хотят ли русские войны» (Колмановский Эдуард Савельевич — Евтушенко Евгений Александрович), «Я спешу, извините меня» (Френкель Ян Абрамович — Ваншенкин Константин Яковлевич), «Я работаю волшебником» (Колмановский Эдуард Савельевич — Ошанин Лев Иванович) һ.б.). Дүрт серияле «Щит и меч» фильмында (1968) кадр артында Бернес башкаруындагы «С чего начинается Родина» (Баснер Вениамин Ефимович — Матусовский Михаил Львович) дигән җыр яңгырады. 1969 елның 8 июлендә артист бер дубльдән Френкель Ян Абрамовичның Гамзатов Рәсүл Гамзатович сүзләренә язылган «Журавли» (Гребнев Наум Исаевич тәрҗемәсе) җырын язды. Бу Бернесның соңгы язмасы иде.

Марк Бернес 1969 елның 16 августында, 58нче яшендә, үпкәсендәге яман шештән үлә. Мәскәүнең Новодевичий зиратында[18]җирләнгән. Җирләгәндә (аның вафаты алдыннан әйткән үтенече буенча) «Три года ты мне снилась», «Романс Рощина», «Я люблю тебя, жизнь» һәм «Журавли»[19] җырларының язмалары яңгыратылды.

Гаиләсе үзгәртү

  • Беренче хатыны (1932 елдан) — Полина (Паола) Семёновна Линецкая (1911-1956); кызы Наташа (1954 елда туган) Мәскәү дәүләт университетының Көнчыгыш телләр институтын тәмамлаган, Америка Кушма Штатларында яши.
  • Икенче хатыны (1960 елдан) — Лилия Михайловна Бодрова (1929-2006); тәрбиягә алган улы Жан Люсьенович Бодров (1953 елда туган, хәрби дирижёр Чернецкий Семён Александровичның оныкчыгы), С.А. Герасимов исемендәге Бөтенрусия дәүләт кинематография институтының операторлык факультетын тәмамлый, Мәскәүдә яши.

Иҗаты үзгәртү

Фильмографиясе үзгәртү

1936 Заключённые

1937 Шахтёры

1938 Человек с ружьём

1939 Истребители Сергей Кожухаров; песня «Любимый город»

1942 Дорога к звёздам генерал Кожухаров

1943 Два бойца Аркадий Дзюбин; песни «Тёмная ночь», «Шаланды», с Л. Масохой: «Песня о Ленинграде»

1946 Большая жизнь. 2 серия инженер Петухов; песни «Наша любовь», «Три года ты мне снилась»

Җыр репертуары үзгәртү

«Любимый город»— из кинофильма «Истребители» (муз. Н. В. Богословского, сл. Е. А. Долматовского)

«Огонёк» (муз. Н. Богословского, Е. Долматовского)

«Тёмная ночь» из кинофильма «Два бойца» (муз. Н. Богословского, сл. В.Г. Агатова)

«Шаланды, полные кефали» из кинофильма «Два бойца» (муз. Н. В. Богословского, сл. В. Агатова)

«Три года ты мне снилась» из кинофильма «Большая жизнь. 2 серия» (муз. Н. В.Богословского, сл. А. И. Фатьянова)

«Песня о Родине» из кинофильма «Ночной патруль» (муз. А. Я. Эшпая, сл. Л. И. Ошанина)

«Если бы парни всей земли» (муз. В. Соловьёва-Седого, Е. Долматовского)

«Я люблю тебя, жизнь» (муз. Э. С. Колмановского, сл. К. Я. Ваншенкина)

«Хотят ли русские войны» (муз. Э. С. Колмановского, сл. Е. А. Евтушенко)

«Убийцы ходят по земле» (муз. Э. С. Колмановского, сл. Е. А. Евтушенко)

«Тополя» (муз. Я. Френкеля, сл. К. Я. Ваншенкина)

«Холода, холода» (муз. и сл. В. Высоцкого)

«Враги сожгли родную хату» (Прасковья) (муз. М. И. Блантера, сл. М. Исаковского)

«С чего начинается Родина» из кинофильма «Щит и меч» (муз. В. Е. Баснера, сл. М. Матусовского)

«Огромное небо» (муз. О. Фельцмана, сл. Р. И. Рождественского)

«Журавли» (муз. Я. Френкеля, сл. Р. Г. Гамзатова, пер. Н. Гребнева)

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ Record #8452628 // VIAF — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
  2. ↑ Internet Movie Database — 1990.
  3. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #128959282 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  4. ↑ План роботи виконавчого комітету Ніжинської міської ради на ІІ півріччя 2011 року, archived from the original on 2019-03-28, retrieved 2020-08-08 
  5. ↑ Памятник Марку Бернесу в Нежине, archived from the original on 2018-07-06, retrieved 2020-08-08 
  6. ↑ В телепередаче «Марк Бернес. Мужской разговор» (Первый канал, 2007) без ссылок на источники была озвучена версия о том, что настоящее имя Бернеса не Марк, а Отто. Дочь Бернеса Наташа эту версию категорически опровергает. Составитель же сборника материалов о М. Бернесе К. В. Шилов видел детские фотографии Бернеса, на обороте которых его детским почерком сделаны надписи: «Маркъ Нейманъ».
  7. ↑ Ошибочная дата рождения 21 сентября указана в «Большой советской энциклопедии» и «Музыкальной энциклопедии» (т. 6, М., 1982), последнем издании Энциклопедического словаря «Кино» (М., 1986) и Лексиконе «Эстрада России. XX век» (М., 2000). Первое издание «Кинословаря» (т. 1, м., 1966) указывало дату рождения 8 сентября по новому стилю и 26 августа по старому. Дата рождения 25 сентября (8 октября) 1911 года подтверждается Записью акта о рождении № 84 от 30 сентября (13 октября) 1911 года в регистрационной книге нежинской синагоги (копия, выданная Нежинским ЗАГСом в 1973 году, хранится в Нежинском краеведческом музее им. И. Г. Спасского). Даты рождения 25 сентября (8 октября) 1911 года и смерти 16 августа 1969 года выбиты на надгробии М. Бернеса на Новодевичьем кладбище.
  8. ↑ Дату смерти Бернеса многие источники также указывают неверную — 17 августа (день, когда было официально сообщено о его кончине).
  9. ↑ Васильев А. Статья из буклета к компакт-диску «Неизвестный Бернес» (MOROS RECORDS, 2009).
  10. ↑ См. Я. Френкель. Честь певца. // Советская эстрада и цирк. — 1974. — С. 3—5.
  11. ↑ Неизвестный автор. О детстве и юности Марка Бернеса [Комментарий составителя] / В кн.: Марк Бернес в воспоминаниях современников. Составление, предисловие и комментарии К. В. Шилова. — М., 2005. — С. 408, сноска 11.
  12. ↑ Среди метрических записей семьи Нейман, доступных на сайте еврейской генеалогии JewishGen.org, имеется свидетельство о смерти в Нежине младшей сестры артиста четырёхлетней Любы Нейман 2 января 1917 года.
  13. ↑ Бернес. М. В редакцию газеты «Комсомольская правда» [8 декабря 1958 г.] / В кн.: Марк Бернес в воспоминаниях современников. Составление, предисловие и комментарии К. В. Шилова. — М., 2005. — С. 192.
  14. ↑ Бернес. М. О чём была бы песня // «Дошкольное воспитание», 1965, № 11. Цит. по: Марк Бернес в воспоминаниях современников. Составление, предисловие и комментарии К. В. Шилова. — М., 2005. — С. 21—24.
  15. ↑ БЕРНЕС Марк Наумович Кино: Энциклопедический словарь/Гл. ред. С. И. Юткевич; Редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др.- М.: Сов. энциклопедия, 1987.- 640 с., 96 л. ил.
  16. ↑ «„Дело“ М. Бернеса» // Марк Бернес в воспоминаниях современников. — М., 2005. — С. 172—208.
  17. ↑ После возрождения песни Бернесом Нечаев сделал ещё одну запись с оркестром народных инструментов (первая была под фортепианный аккомпанемент), иногда звучавшую по радио и вышедшую на пластинке.
  18. ↑ Могила М. Н. Бернеса на Новодевичьем кладбище, archived from the original on 2011-09-16, retrieved 2020-08-08 
  19. ↑ Марк Бернес в воспоминаниях современников. Составление, предисловие и комментарии К. В. Шилова. — М., 2005. — С. 407
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Марк_Бернес&oldid=3553332