Ангра-Маинью

Ангра-Маинью
	Ангра-Маинью
	мориори 𐬀𐬢𐬭𐬀⸱𐬨𐬀𐬌𐬥𐬌𐬌𐬎
Илаһ карый	Зәрдөштлек
Дошманы	Ахурамазда
	Ангра-Маинью Викиҗыентыкта

А́нгра-Ма́йнью (А́нхра-Ма́йнью^[2]^[3], Ангро-Майнью^[4]), Пәһләви теленнән тәрҗемәдә:𐭠𐭧𐭫𐭬𐭭𐭩— Ахрима́н^[3], Юнан телендә тәрҗемәдә: Αριμαν — Арима́н^[3]^[5] ((Борынгы фарсы теленнән тәрҗемәдә:Ahriya mainyus, Авеста телендә:𐬀𐬢𐬭𐬀⸱𐬨𐬀𐬌𐬥𐬌𐬌𐬎 Aŋra Mainiiu) — «явыз рух»^[6]) — Зәрдөштлектә явызлык чагылышы; караңгылык Илаһы һәм барлык яманның чагылышы, явызлыкның беренчел чыганагы, Ормуздка (Ахура Маздага) каршы торучысы. ^[7].

Үзенчәлекләре

Борынгы фарсы чөй текстларында эпитет duwaista, ягъни «күрә алынмаган» эпитетына ия. Ахриман каршы торучысы яхшы Илаһ Ахура Мазда кебек бәйсез иҗади көчкә ия түгел, әмма Ормуздның һәр чиста һәм яхшы барлыкка китерелгәнгә ул явызлык бөртеген кертә ала. Шуңа күрә ул табигатьнең зарарлы көчләре, авырулар, уңышсызлык чыганагы, агулы үсемлекләр, ерткыч хайваннар барлыкка китерүчесе булып тора; гомумән барлык физик һәм әхлак бәлаләре шуңа карый дип әйтелә. Аңа барлык даевалар (диюләр), ягъни явызлык рухлары буйсына, ул үлем һәм караңгылык хөкемдары һәм шулай итеп Ормуздның һәм аның алкышлы яктылык патшалыгының каршы йөге һәм мәңге дошманы итеп күрсәтелә. Ахыр чиктә Аушедар, Аушедар-Мах һәм Саошьянт (зенд. Çaosyans) билгеле вакытта дөньяда пәйда булып Ахриманны җиңгәч һәм аның гаять күп шәйтанын бетергәч, шул вакытта Ормуздның бөтен дөнья өстеннән чиксез Раббы булуы ныгытылган булачак («Зенд-и Вохуман яшт»).

Авестада тасвирлама

«Авеста»ның иң иртә өлеше — «Гаталар»да —Ахриманның прообразын Ака Манада күрергә була, «Авеста»ның башка китапларында — Ангро-Майньюда. Ахриман Ахура-Маздага каршы куела: Ахура-Мазда 16 яхшылык илен барлыкка китерә, Ахриман — 16 начарлык илен; «ахурий» хайваннарына каршы йөк итеп Ахриман еланнарны, аждаһаларны һәм башка хайваннарны барлыкка китерә; Ахура-Мазда үз пәйгамбәре Заратуштраны җибәрә, Ахриман аны вәсвәсә итеп яки үтереп карый, әмма уңышсыз рәвештә. Авестаның башка китабы «Ясна»да Ахура-Мазда барлыкка китерүгә яхшы алкышлар бар, шунда ук — Ахриманны каһәрләүләр. Ахриман бөтен көчкә ия ялган Илаһы Заххакны «матди дөньяга каршы, дөньяларның тугърылыгы һәлагына» («Яшьрәк» 9) барлыкка китерә. Ахриман алкышлы кешеләрне вәсвәсә итә, ә кайвакыт ул аны эшләргә уңышка да очрый, как, мәсәлән, гадел Җамшид патшасы белән кебек («Авеста»да — Йима), аңа Ахриман яман горурлыкны керткән, ул үзен Илаһ дип уйлый башлаган, шуның өчен җәза алган («Шаһнамә»).

Каршы тору

Ахура-Мазда һәм Ахриманның каршы торуы иң элек яхшылык һәм начарлык Галәм көрәше аңлауларыннан килеп чыккан. Аларның чагылышы булып 3000 ел озынлыктагы 4 дөнья циклы, ягъни 12000 ел турында Зәрдөштлек тәгълиматы тора. Бу цикллар дәвамында Ахура-Мазданың Ахриманга каршы көрәше була. Ул Ахриманның тар-мар ителүе, дөньяның эрегән металлда шакшылыктан чистаруы һәм мәңге хозурлык чоры башлану белән тәмамлана. Ахриманга каршы көрәштә Ахура-Маздага кеше ярдәм итә. Шулай, Иранның мифик шаһы Тахмурас шулай ук Ахриманны җиңгән һәм аның өстендә атланып йөри башлаган.

Мәдәнияттә чагылыш

Ариман (Ахриман) фарсы «Шаһнамә» эпосында гамәл кыла.
Ариманны (Аҳраман) Галишир Нәваиның Фәрһад һәм Ширин поэмасыннан Кытай шаһзадәсе Фәрһад җиңә
Байронның «Манфред» драматик поэмасында Ариман гамәл кылучы шәхесләрнең берсе булып тора.
Михаил Булгаковның «Мастер һәм Маргарита» романында Ариман фамилиясен Мастерны матбугатта эзәрлекләүдә катнашкан тәнкыйтьчелләрнең берсе йөртә.
Роберт Говард һәм аның тарафдарлары күп мәртәбә Ариманны шәйтан буларак искә ала (мәсәлән, «Аждаһа сәгате» повестендә).
Фәлсәфәче һәм фантаст Иван Ефремов «Ариман Угы» төшенчәсен тарихи прогрессның тискәре хасиятләрен тасвирлау өчен кулланган.
А. Бердникның «Йолдыз корсары» романында Ариман — безнең өч-үлчәнешле дөньяны энергиясе белән туклану өчен барлыкка китергән, йолдыз системасының иң олы хөкемдары.
«Ариман Каһәре» — фантастическая тетралогия Евгений Малининның фантастик тетралогиясе.
Леонида Кудрявцевның «Чёрная стена» һәм «Клятва крысиного короля» романнарында Ангро-майнью — 25 дөнья хөкемдары. Аңа диюләр хезмәт итәләр. Аның күршесе Ахумураздза 15 дөньяга ия. Ике персонаж еш бер-берсенә явыз гамәлләр кыла.
Роджер Желязнының «Маска Локи» романында «Ариман күз яшьләре» атамасы атсында мәңге яшьлек эликсиры искә алына. Эликсир барлыкка китерүчесе, китапның баш антагонисты Хасан раслаганча, эликсир Ангра Майнью Агура Мазданың барлыкка китергән дөньяны күреп яшь түгеп аңа беркайчан да хуҗа булмавын аңлаган яшь күзләренең алхимик копиясе булып тора.
Филипп К. Дикның «Марионетки мироздания» романында Ариман һәм Ормузд АКШ территориясендә, Миллгейт шәһәрчегендә чираттагы бәрелештә катнашкан.
Сергея Кириенконың «Гулы» коточкычлар дилогиясендә Ахриман гуллар барлыкка китерүчесе булып тора, бу Ормазд барлыкка китергән кешеләргә каршы авыр йөк.
Warhammer 40000 Галәмендә имя Ариман исемен «Мең Угыл» Галәм десанты легионының баш библиарие йөртә. Аның игезәк иртуганы Ормузд (шул ук мифологиягә җибәрә) легионга Ариман белән бергә рекрутланган булган. Алар икесе дә патша ыруыннан чыгышлы һәм Террадан рекрутлар булган. Ормузд легионның күпчелек өлешен йоткан Бәдән Янә Тууы буларак мәгълүм булган геноорлык дефекты корбаны булган. Соңыннан Ормузд вафат булган, ә Ариман яшәп калган примарх Магнус Кызылның иң якын сугышчыларының берсе булган.
Ахриман Prince of Persia 2008 уенында баш антагонист булып тора.
Ангра-Майнью Fate/Zero анимесының 11-енче сериясенең 2-нче фасылында искә алына.
Ангра-Майнью (Авенджер) Fate/hollow ataraxia новелласының Базетт Фрагиның Хезмәтчесе МакРемитц буларак персонажы булып тора.
Ангра-Майнью (Авенджер) - Fate/Grand Order мобиль уенында баш каһарман чакыра алган хезмәтчеләрнең берсе.
Ангра-Майнью Blade of Darkness видеоуенының баш антагонисты булып тора.
Ахриман Serious Sam 3: BFE компьютер уенында сериянең антагонисты Менталның вассалы һәм төшеп беткән убырлы-кәләшләрне өстеннән хөкемгә ия булган шәүләләр дөньясы хөкемдары буларак искә алына.^[8]
Ангра-Майнью (франшизаның кайбер уеннарында Ахриман исеме астында гамәл кыла) Megami Tensei франшизаның уеннарында уйнаучы юлыккан шәйтаннарның берсе булып тора.
Ариман Чак Паланикның "Проклятье" романында искә алынган булган.

Шулай ук карарга мөмкин

Искәрмәләр

↑ Encyclopedia of Ancient Deities — 1 — Jefferson: McFarland & Company, 2000. — 597 p. — ISBN 0-7864-0317-9
https://wikidata.org/wiki/Track:Q3303647https://wikidata.org/wiki/Track:Q111913652https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029233
↑ Калып:ССИРЯ
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Калып:БСЭ3
↑ Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Юрий Осипов. — М., 2004—2017.
↑ Ермолович Д. И. Англо-русский словарь персоналий. — М.: Рус. яз., 1993. — 336 с. — С. 26
↑ «акыл», «ментальлек», «рух» һ.б.; mainyu-да тамыр — man, «фикер» һәм «рух» биредә «акыл» дип аңлашыла
↑ Калып:ВТ-МЭСБЕ
↑ Witch-Bride of Achriman. Serious Sam Wiki. 2020-02-15 тикшерелгән.

Әдәбият

Ариман // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907.

Калып:Книга:Мифы народов мира. Энциклопедия

[_6375dde62b123f62-1] Encyclopedia of Ancient Deities — 1 — Jefferson: McFarland & Company, 2000. — 597 p. — ISBN 0-7864-0317-9
https://wikidata.org/wiki/Track:Q3303647https://wikidata.org/wiki/Track:Q111913652https://wikidata.org/wiki/Track:Q2029233

[2] Калып:ССИРЯ

[БСЭ3-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Калып:БСЭ3

[4] Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Юрий Осипов. — М., 2004—2017.

[5] Ермолович Д. И. Англо-русский словарь персоналий. — М.: Рус. яз., 1993. — 336 с. — С. 26

[6] «акыл», «ментальлек», «рух» һ.б.; mainyu-да тамыр — man, «фикер» һәм «рух» биредә «акыл» дип аңлашыла

[7] Калып:ВТ-МЭСБЕ

[8] Witch-Bride of Achriman. Serious Sam Wiki. 2020-02-15 тикшерелгән.

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[8]

Ангра-Маинью
мориори 𐬀𐬢𐬭𐬀⸱𐬨𐬀𐬌𐬥𐬌𐬌𐬎

Илаһ карый	Зәрдөштлек
Дошманы	Ахурамазда^[1]
Ангра-Маинью Викиҗыентыкта