Абазалар
Абазалар (абаз. абаза) — абхаз-адыг халыкларына караган Кавказның иң борынгы җирле халыкларының берсе. Нигездә, Карачай-Черкес Республикасында (Абаза районы), Ставрополь краенда (Кисловодск) һәм Төркиядә яшиләр. Милли телләре булып абаза теле тора.
| Абазалар | |
| Туган тел | Абазин теле |
|---|---|
| Дәүләт |
.svg){kind=small} Абаза районы.png){kind=small} ЧеркесскАдыге-Хабльский район[d] Малокарачаевский район[d] Усть-Джегутинский район[d]  Ставрополь крае Хант-Манси автоном округы Кабарда-Балкария.svg){kind=small} Мәскәү Краснодар крае Ямал-Ненец автономияле бүлгесе Ростов өлкәсе Төркия Мисыр Абхазия Җөмһүрияте[d] Украина |
| Административ-территориаль берәмлек | Кавказ таулары[d] |
| Халык саны | 68 000 |
 Абазалар Викиҗыентыкта | |
Гомуми мәгълүмат үзгәртү
Абазалар, үз — үзләрен абаза дип атый. Россия Федерациясендә халык Карачай-Черкесиянең 13 авылында яши. Шулай ук Якын Көнчыгышта диаспоралары бар.[1]
Абаза теле тикшерүчесе А. Н. Генко сүзләре буенча: «Абаза термины бик борынгы, тел һәм мәдәният җәмгыяте белән берләшкән коллектив мәгънәгә ия.» Михаил Тхайцухов сүзләре буенча, абазаларның тарихи ватаны — хәзерге Абхазия территориясе.[2]
Абазалар лингвистик яктан абхазларга (бигрәк тә шкаруа диалекты) якын, ләкин алар шактый гына адыгэ йогынтысына дучар булалар, һәм аларның культурасында адыгэ (черкес) элементлары абхаз элементларыннан шактый өстен чыга.
Абазалар сөнни мөселманнар.
Халык саны үзгәртү
2010 елгы Бөтенроссия халык санын алу мәгълүматлары буенча абазалар саны 56 341 кешегә җитә. Алар нигездә Карачай-Черкесиянең 13 авылында яши, һәм республикада саннары 56 341 кеше була.[3]
Абаза диаспорасының төп өлеше Төркиядә, Мисырда һәм Якын Көнчыгыш илләрендә, Сириядә, Иорданиядә, Ливанда яши. Диаспораның төгәл саны билгеле түгел, ләкин кайбер чыганалар буенча 100 меңгә кадәр җитә. Хәер, Хөкүмәт статистикасының тулы мәгълүматлары буенча, 1858 елдан 1864 елга кадәр Төркиягә 50 мең абаза күчерелгән, ә Ватаннан китүчеләрнең гомуми саны, мөһаҗирлек процессында, 100-150 мең тирәсе булган, ләкин аларның күпчелек токымнары соңрак, төрек һәм гарәп халкы арасында гына түгел, ә адыг һәм абхазлардан килгән башка мөһаҗирләр арасында да тулысынча ассимиляцияләнеп юкка чыга.[4]
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Кунижева Л. З., Смирнова Я. С. Абазины // Народы и религии мира: Энциклопедия / Гл. ред. В. А. Тишков, Редкол.: О. Ю. Артёмова, С. А. Арутюнов, А. Н. Кожановский и др.. — М.: Большая Российская Энциклопедия, 1998. — С. 19. — 928 с. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Тхайцухов Михаил Семёнович. Абазины на Северном Кавказе и в Турции (XVIII - XX вв.). — Автореферат диссертации на соискание учёной степени доктора исторических наук. — Москва: МГУ, 2005.
- ↑ База микроданных Всероссийской переписи населения 2010 года. әлеге чыганактан 2014-06-09 архивланды. 2022-10-27 тикшерелгән.
- ↑ Абазины / историко-этнографический очерк. Черкесск 1989. — стр. 63, ISBN 5-7644-0269-7, 5000 экз.
Әдәбият үзгәртү
- Анчабадзе Ю. Д., Шилакадзе М. И. (фольклор) и БРЭ (2015). Абазины // Большая российская энциклопедия : электронная версия. — 2016. — Дата обращения: 03.03.2018.
- Абазины // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8.
- Абазины // Этноатлас Красноярского края / Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей ; гл. ред. Р. Г. Рафиков ; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев. — 2-е изд., перераб. и доп. — Красноярск: Платина (PLATINA), 2008. — 224 с. — ISBN 978-5-98624-092-3. Архивная копия от 29 ноября 2014 на Wayback Machine
- Надежда Емельянова, Мусса Экзеков. Абазанский Ренессанс. Книга 1. Наперекор стихиям. — М., ИД «Граница», 2020. — 415 с., илл. Худ. О. В. Граблевская — ISBN 978-5-9933-0222-5.
Сылтамалар үзгәртү
- В. Б. Виноградов. Средняя Кубань. Земляки и соседи. АБАЗИНЫ
- Абазино-Абхазская национальная сеть «Abazashta.com» 2020 елның 8 август көнендә архивланган.
- Союз абазинской молодёжи «Шарпны»
- Международное объединение содействия развитию абазино-абхазского этноса «Алашара».
- Михаил Тхайцухов о самоназвании «Абаза»
- Надежда Емельянова, Мусса Экзеков. В СТРАНЕ АБАЗА
- Мусса Экзеков, Надежда Емельянова. По обе стороны Большого Кавказа. Том 1. Абазины и черкесский вопрос.
- Всемирный абхазо-абазинский конгресс — Мы объединяем абхазов и абазин по всему миру.