Ämirxan Tleumağambetov
Ämirxan Tleumağambetov, ul şulay uq Alixan Ağayev (qaz. Әмірхан Тілеумағамбетов, Әлихан Ағаев; 1909 yıl, Räsäy imperiäse, Cayıq ölkäse, Taldıqum — 1944 yılnıñ 19 mayı, SSRB, Qazaq SSR, Aktübinsk ölkäse, Aqşelek-Burakol) — Törkistan legionı suğışçısı, Vermaxt ober-leytenantı, Alaş[lower-alpha 1] oträdı komandirı, ul 1944 yılnıñ mayında Qazaqstanda sovet xakimiätenä qarşı kütäreleş oyıştıru maqsatı belän Guryev (xäzerge Atıraw) yanında töşerü[ru] yasağan.
| Ämirxan Tleumağambetov qaz. Әмірхан Тілеумағамбетов | |
Tleumağambetovnıñ partbilettan fotosı | |
| Psevdonim |
Alixan Ağayev |
|---|---|
| Tuu datası | |
| Tuu urını |
Räsäy imperiäse, Cayıq ölkäse, Taldıqum |
| Ülem datası | |
| Ülem urını |
SSRB, Qazaq SSR, Aktübinsk ölkäse, Aqşelek-Burakol |
| İälek |
|
| Ğäskär töre | |
| Xezmät yılları |
|
| Däräcä |
|
| Komandirlıq itkän |
«Alaş» oträdı |
| Bäreleşlär/suğışlar | |
.svg){kind=small}
Biografiäse үзгәртү
1909 yılda Taldıqum awılında tuğan. Alşın[kk] qäbiläseneñ Aqay — Maydan — Isıq[kk]-Aday[kk] ıruınnan[kk]. Ätise Tleumağambet krestyan bulğan, änise Xansulu elekkege volost’ starşinasınıñ[ru] qızı bulğan. Ämirxannan tış ğailädä tağın altı bala bulğan. Qızılqoğada cide yıllıq mäktäpne yaxşı bilgelärgä genä tämamlağan. 1939 yılda Aktübinsk institutın tämamlağannan soñ, rayon başqarma komitetı räise urınbasarı häm agronom bulıp eşkä urnaşqan. Soñraq Alma-Atağa, igençelek xalıq komissarlığına[ru] eşkä çaqırılğan. Sovet-Almaniä suğışı başlanğannan soñ, Cambul ölkäseneñ Çuy rayonında komandirovkada bulğanda, xärbi komissarlıqtan povestka alğan. Komandirovkadan frontqa kitkän[1][2].
Tleumağambetovnıñ köndälegenä tayanıp, atlı ğäskärlär vzvodı komandirı, ölkän leytenant Tleumağambetov 1941 yılnıñ noyäbrendä Mäskäw yanındağı bäreleşlär waqıtında äsirlekkä eläkkän, şunıñ belän Qızıl Armiä yağında ber ayğa yaqın xezmät itkän. Annarı Tleumağambetov Almaniäneñ könyağında urnaşqan Stavnau şähärenä xärbi äsirlär öçen lagergä cibärelgän. Şunda uq Tleumağambetov Berlinğa xat cibärgän, anda äsir qazaqlardan oträd buldıru häm SSRBğa qarşı köräşü teläge turında söylägän. Berniqädär waqıt könçığış frontta suğışqan, Törkistan legionında xezmät itkän. Bäreleşlärdä yaxşı näticälär öçen almannar aña leytenant däräcäsen birgännär. Soñraq Berlinnan 52 kilometr yıraqlıqta urnaşqan Lükenvald şähäre lagerendä bulğan. Bu lagerda ul xärbi äsirlär arasınnan berniçä qazaqnı saylap alğan, alar belän «Oflag №3» yäşeren agentlar mäktäbendä uqıp çıqqan. Şulay itep «Alaş» diversiä oträdı formalaştıru başlağan. Batalyonnıñ sanı başta 40 keşe täşkil itkän. Oträd Törkistan legionı sostavına kermägän[3][4].
Töşerü operatsiäsenä 8 aylıq aktiv äzerlänüdän soñ, täcribä tuplaw öçen «Alaş» batalyonı Tönyaq İtaliägä cibärelgän, anda alarğa berniçä tapqır italyan partizannarı höcüm itkän. 1944 yılnıñ aprelendä oträdnı Krants şähärenä kitergännär, diversantlarnı sovet xärbi formasına kiendergännär, yalğan dokumentlar, qoral birgännär, annarı Buxarestqa kitergännär.
Soñraq, xökem protsessı barışında, totqarlanğan diversantlar Qazaqstanda zur antisovet kütäreleşe oyıştırırğa, ä annarı Almaniä armiäse belän quşılırğa tieşlegen tanağannar. Oçış aldınnan oträdnı ike törkemgä bülgännär. Ber törkemne Tleumağambetov, ikençesen anıñ urınbasarı Bisenaliev citäklägän. 3 häm 6 mayda paraşütlar belän ırğıtılğan törkemnär Guryev ölkäseneñ Jıloqosin rayonı Sarqasqada berläşkännär. Keşesez dalada alarnı eçär sulı ike qoyı cälep itkän[5][6].
1944 yılnıñ 3 mayında Ämirxan Tleumağambetov häm anıñ «Alaş» batalyonı Guryev yanında töşergän. Anda alar urınnı küzätälär, cirle xalıq belän aralaşqannar, alarnı sovet xökümätenä qarşı kütärelergä kündergän häm EEXK çekistlarına qarşı berniçä tapqır suğışqannar. 19 mayda Aqşelek-Burakol urınında soñğı bäreleş bulğan. Ozaq waqıtlı atışudan soñ biş diversant, şul isäptän Tleumağambetov, üterelgän. Qalğan ike diversant dürt könnän soñ çekistlar tarafınnan totılğan.
İskärmälär үзгәртү
- ↑ В мае сорок четвёртого.
- ↑ «Алаш» мектебі: Аңыз бен ақиқат.
- ↑ Высадка туркестанских легионеров под Гурьевом(рус.) // Википедия.
- ↑ Проклятые солдаты. Легионы и легионеры - История России. Всемирная, мировая история -.
- ↑ Фашисты под Актюбинском | Номад | 03.10.2003.
- ↑ РАТНЫЙ ПОДВИГ КАЗАХСТАНЦЕВ (2014-06-21).