Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе
(Ädäbiät ölkäsendä Nobel premiäse битеннән юнәлтелде)
Әдәбият өлкәсендә Нобел премиясе — әдәбият өлкәсендә тапшырыла торган абруйлы премия. Бүләк ел саен Стокһольм шәһәрендә тапшырыла. Премияне 1901 елдан бирле тапшыралар.
Таләпләр
үзгәртүНобел фонды уставына күрә ʜәмɜәтларны түбәндәгеләр тәкъдим итә ала:
- кәрүл Швед фәннәр академиясе әгъзалары, кайбер башка академияләр әгъзалары.
- Төрле үнивирcиᴛиᴛларның тел белеме һәм әдәбият пpафисьıрлары.
- Әдәбият өлкәсендә Нобел премиясе лауреатлары.
- Язучылар берлекләренең рәисләре.
Тарих
үзгәртүӘдәбият буенча Нобел премиясе (швед. Nobelpriset i litteratur) — дөньяда әдәбият өлкәсендә эшлекле өчен гашыйк бу премиянең иң престиж бүлеге. Бүләк Альфред Нобел тарафыннан 27.11.1895 елда нигезләнде (гомуми биш номаниция булдырылды).
Бүләк 1901 елдан бирелә. Гомуми 106 бүләк бирелде. 7 елда бүләкләнү булмады: 1914, 1918, 1935, 1940-1943 еллар. - фpанcыз шагыйре сүлли-Прүдом беренче лауреат булды. 2013 елда бүләк Канада сәясәтче Элис Манарга бирелде. 1904, 1917, 1966 һәм 1974 елларда бүләк ике кешедән берсенә бирелә.
1901 - 2013 елларда бүләк гашыйк лауреатларга уртача 65 яшь. Иң яшь лауреат - Редьярд Киплинг, 42 яшендә, 1907 елда премиягә лаек булды. Иң зур лауреат Дорис Лессинг -88 яшендә бүләк алды.
Лауреатлар исемлеге
үзгәртү| Ел | Исем | туу датасы | үлем датасы |
|---|---|---|---|
| 2016 | Боб Дилан | 1941-05-24 | |
| 1997 | Дарио Фо | 1926-03-24 | 2016-10-13 |
| 1987 | Иосиф Бродский | 1940-05-24 | 1996-01-28 |
| 1934 | Луиҗи Пиранделло | 1867-06-28 | 1936-12-10 |
| 1982 | Габриэль Гарсиа Маркес | 1927-03-06 | 2014-04-17 |
| 1999 | Гүнтер Грасс | 1927-10-16 | 2015-04-13 |
| 1988 | Нәҗип Мәхфүз | 1911-12-11 | 2006-08-30 |
| 1913-11-13 | Rabindranat Tagor | 1861-05-07 1861-05-06 |
1941-08-07 |
| 1926 | Грация Деледда | 1871-09-27 1871-11-11 |
1936-08-15 |
| 1953 | Уинстон Черчилль | 1874-11-30 | 1965-01-24 |
| 2012 | Мо Янь | 1955-02-17 | |
| 1964 | Жан-Поль Сартр | 1905-06-21 | 1980-04-15 |
| 2000 | Гао Шиңҗиян | 1940-01-04 | |
| 1925 | Джордж Бернард Шоу | 1856-07-26 | 1950-11-02 |
| 1954 | Эрнест Хемингуэй | 1899-07-21 | 1961-07-02 |
| 1902 | Теодор Моммзен | 1817-11-30 | 1903-11-01 1903-01-11 |
| 1946 | Һерман Һессе | 1877-07-02 | 1962-08-09 |
| 1950 | Бертран Рассел | 1872-05-18 | 1970-02-02 |
| 1971 | Пабло Неруда | 1904-07-12 | 1973-09-23 |
| 1970 | Александр Солженицын | 1918-12-11 | 2008-08-03 |
| 1957 | Альбер Камю | 1913-11-07 | 1960-01-04 |
| 1907 | Redyard Kipling | 1865-12-30 | 1936-01-18 |
| 1929 | Томас Манн | 1875-06-06 | 1955-08-12 |
| 1998 | Жузе Сарамагу | 1922-11-16 | 2010-06-18 |
| 1969 | Samuel Beckett | 1906-04-13 | 1989-12-22 |
| 1948 | Томас Стернз Элиот | 1888-09-26 | 1965-01-04 |
| 2009 | Һерта Мүллер | 1953-08-17 | |
| 1949 | William Folkner | 1897-09-25 | 1962-07-06 |
| 1962 | Джон Стейнбек | 1902-02-27 | 1968-12-20 |
| 2010 | Марио Варгас Льоса | 1936-03-28 | |
| 1923 | Вильям Батлер Ейтс | 1865-06-13 1865-03-13 |
1939-01-28 |
| 1920 | Knut Hamsun | 1859-08-04 | 1952-02-19 |
| 2007 | Дорис Лессиң | 1919-10-22 | 2013-11-17 |
| 2005 | Һаролд Пинтер | 1930-10-10 | 2008-12-24 |
| 1958 | Борис Пастернак | 1890-01-29 | 1960-05-30 |
| 1986 | Воле Шоинка | 1934-07-13 | |
| 1905 | Һенрик Сенкевич | 1846-05-05 | 1916-11-15 |
| 2008 | Җаң-Мари Густав де Клезио | 1940-04-13 | |
| 2011 | Томас Транстремер | 1931-04-15 | 2015-03-26 |
| 1927 | Аңри Бергсон | 1859-10-18 | 1941-01-04 |
| 1901 | Франсуа Арман Сюлли-Прюдом | 1839-03-16 | 1907-09-07 |
| 1965 | Михаил Шолохов | 1905-05-11 1905-05-24 |
1984-02-21 1984-01-21 |
| 1921 | Анатоль Франс | 1844-04-16 | 1924-10-12 |
| 1996 | Вислава Шымборска | 1923-07-02 | 2012-02-01 |
| 1904 | Фредрек Мистраль | 1830-09-08 | 1914-03-25 |
| 1972 | Һайнрих Бөлл | 1917-12-21 | 1985-07-16 |
| 2003 | Җон Максвелл Кутзее | 1940-02-09 | |
| 1906 | Җозуе Кардуччи | 1835-07-27 | 1907-02-16 |
| 1912 | Герһарт Һауптманн | 1862-11-15 | 1946-06-06 |
| 1968 | Ясунари Кавабата | 1899-06-11 | 1972-04-16 |
| 2019 | Peter Handke | 1942-12-06 | |
| 1983 | Вильям Голдиң | 1911-09-19 | 1993-06-19 |
| 1909 | Зелма Лагерлөф | 1858-11-20 | 1940-03-16 |
| 2001 | Видиадһар Сураҗпрасад Найпол | 1932-08-17 | 2018-08-11 |
| 1980 | Чеслав Милош | 1911-06-30 | 2004-08-14 |
| 1903 | Бйөрнстьерне Бйөрнсон | 1832-12-08 | 1910-04-26 |
| 1933 | Иван Бунин | 1870-10-22 | 1953-11-08 |
| 1990 | Октавио Пас | 1914-03-31 | 1998-04-19 |
| 1915 | Ромен Роллан | 1866-01-29 | 1944-12-30 |
| 2004 | Элфрида Елинек | 1946-10-20 | |
| 1947 | Аңдре Жид | 1869-11-22 | 1951-02-19 1951-12-19 1922-02-19 |
| 1961 | Иво Андрич | 1892-10-10 | 1975-03-13 |
| 1991 | Надин Гордимер | 1923-11-20 | 2014-07-13 |
| 1908 | Рудольф Кристоф Ойкен | 1846-01-05 | 1926-09-15 |
| 2002 | Имре Кертес | 1929-11-09 | 2016-03-31 |
| 1911 | Морис Метерлеңк | 1862-08-29 | 1949-05-06 |
| 1966 | Нелли Закс | 1891-12-10 | 1970-05-12 |
| 1993 | Тони Моррисон | 1931-02-18 | 2019-08-05 |
| 1967 | Мигел Анхел Астуриас | 1899-10-19 | 1974-06-09 |
| 1978 | Исаак Башевис-Зингер | 1904-07-14 | 1991-07-24 |
| 1910 | Пауль Һейзе | 1830-03-15 | 1914-04-02 |
| 1981 | Элиас Канетти | 1905-07-25 | 1994-08-14 |
| 1994 | Кендзабуро Ое | 1935-01-31 | 2023-03-03 |
| 1955 | Һаллдор Лакснесс | 1902-04-23 | 1998-02-08 1998-02-09 1988-02-08 |
| 1945 | Габриэла Мистраль | 1889-04-07 | 1957-01-10 |
| 1928 | Сигрид Ундсет | 1882-05-20 | 1949-06-10 |
| 1938 | Пөрл Сайдентрикер Бак | 1892-06-26 1892 |
1973-03-06 1973 |
| 1952 | Фраңсуа Мориак | 1885-10-11 | 1970-09-01 |
| 1932 | Джон Голсуорси | 1867-08-14 | 1933-01-31 |
| 1959 | Сальваторе Квазимодо | 1901-08-20 | 1968-06-14 |
| 1976 | Сол Беллоу | 1915-06-10 | 2005-04-05 |
| 1975 | Эуҗенио Монтале | 1896-10-12 1896-01-12 |
1981-09-12 |
| 1922 | Хакинто Бенавенте | 1866-08-12 | 1954-07-14 |
| 1951 | Пер Лагерквист | 1891-05-23 | 1974-07-11 |
| 1936 | Юҗин О'Нил | 1888-10-16 | 1953-11-27 |
| 1995 | Шеймас Һини | 1939-04-13 | 2013-08-30 |
| 1984 | Ярослав Сейферт | 1901-09-23 | 1986-01-10 |
| 1924 | Владыслав Реймонт | 1867-05-07 | 1925-12-05 |
| 1930 | Синклер Льюис | 1885-02-07 | 1951-01-10 |
| 1904 | Хосе Эчегарай | 1832-04-19 | 1916-09-14 |
| 1937 | Роже Мартен Дю Гар | 1881-03-23 | 1958-08-22 |
| 1916 | Вернер фон Һайденштам | 1859-07-06 | 1940-05-20 |
| 1973 | Патрик Вайт | 1912-05-28 | 1990-09-30 1990-09-29 |
| 1956 | Хуан Рамон Хименес | 1881-12-23 | 1958-05-29 |
| 1974 | Эйвинд Йонсон | 1900-07-29 | 1976-08-25 |
| 1917 | Карл Адоль Гьеллеруп | 1857-06-02 | 1919-10-11 |
| 1985 | Клод Симоң | 1913-10-10 | 2005-07-06 |
| 1989 | Камило Хосе Сена | 1916-05-11 | 2002-01-17 |
| 1960 | Сең-Җон Перс | 1887-05-31 | 1975-09-20 |
| 1974 | Һәрри Мартинсон | 1904-05-06 1904 |
1978-02-11 1978 |
| 1992 | Дерек Волкотт | 1930-01-23 | 2017-03-17 |
| 1939 | Франс Ээмил Силланпәә | 1888-09-16 | 1964-06-03 |
| 1966 | Шмуел Йосеф Агнон | 1887-08-08 | 1970-02-17 |
| 1931 | Эрик Аксел Карлфелдт | 1864-07-20 | 1931-04-08 |
| 1977 | Висенте Алейсандре | 1898-04-26 | 1984-12-14 |
| 1944 | Йоһаннес Вилһелм Енсен | 1873-01-20 | 1950-11-25 |
| 1979 | Одисеас Элитис | 1911-11-02 | 1996-03-18 |
| 1963 | Йоргос Сеферис | 1900-03-13 | 1971-09-20 |
| 2014 | Патрик Модиано | 1945-07-30 | |
| 1917 | Һенрик Понтоппидан | 1857-07-24 | 1943-08-21 |
| 1919 | Карл Шпиттелер | 1845-04-24 | 1924-12-29 |
| 2013 | Элис Мунро | 1931-07-10 | 2024-05-13 |
| 2006 | Орхан Памук | 1952-06-07 | |
| 2018 | Ольга Токарчук | 1962-01-29 | |
| 2017 | Казуо Ишигуро | 1954-11-08 | |
| 2015 | Светлана Алексиевич | 1948-05-31 | |
| 2021 | Габделразак Гурна | 1948-12-20 | |
| 2023 | Юн Фоссе | 1959-09-29 | |
| 2022 | Анни Эрно | 1940-09-01 | |
| 2020 | Луиза Глюк | 1943-04-22 | 2023-10-13 |
| 2024 | Han Kang | 1970-11-27 |
Сылтамалар
үзгәртү- Рәсми сайт (ингл.)